Hier kunt u mijn weblog lezen
Hier publiceer ik mijn recente preken: reacties zijn altijd welkom! Zo kan deze weblog de functie van een voor- en nagesprek krijgen.
Als je wilt reageren op 'tekst en inhoud' van mijn weblog, klik dan op de titel van het betreffende artikel. Dan verschijnt een nieuwe pagina, waarop de optie "Reageer als eerste" staat vermeld.
Blog (196)
Preek gehouden op zondag 1 juli 2018 in de Grote of Mariakerk in een viering van Schrift en Tafel n.a.v. Markus 5: 22 e.v.
Meiske, wees opgewekt!
De evangelist Markus doet niet(s) liever dan Jezus (te) portretteren als een weldoener. De mensen drommen om hem heen en iedereen wil iets van hem. Vanmorgen staat ineens de baas van de synagoge voor hem, helemaal overstuur, want zijn dochtertje is terminaal. “Leg haar de handen op, a.u.b. Misschien knapt ze er van op. Het zal haar hoe dan ook goed doen!”
Ik weet uit eigen ervaring, hoe bijzonder het is, wanneer ik mensen, die op sterven liggen, de handen opleg en de zegen geef. Een veelbetekenend ritueel vergezeld met krachtige woorden, zodat deze mens in vrede mag heengaan.
Maar dan is er ineens vertraging en oponthoud. Er is iemand anders, die aandacht vraagt, niet heel nadrukkelijk en opvallend, maar eerder sneaky en stiekem. Een vrouw, zo bescheiden en ook zo bang, dat ze Jezus niet durft aan te spreken, maar volstaat met de zoom van zijn mantel aan te raken. Dat moet voldoende zijn, denkt zij.
In onze ogen heeft zij misschien een magisch geloof, dat ons wellicht wat primitief voorkomt, maar ook in onze tijd komen we dat in vele vormen nog tegen. Waarom hebben mensen veel geld over voor een shirt van een topvoetballer, om maar wat te noemen?
En het is al even magisch gedacht, wanneer Markus opmerkt, dat er kracht van Jezus uitging: er lijkt een soort magnetisch veld te ontstaan tussen Jezus en deze vrouw, die al 12 jaar leed aan bloedingen. Zij was al bij alle dokters langs geweest en het had haar een vermogen gekost, maar niemand kon haar kwaal verhelpen. Ten einde raad dan maar zich tot Jezus gewend en zich aan hem overgegeven – misschien is hem fysiek aanraken al genoeg. Dat vereiste meer moed en geloof dan we zouden denken. Door haar kwaal behoorde zij eigenlijk tot de onreinen, de on-aanraakbaren, stond zij buiten de maatschappij. Zij was een outcast – maar door zich naar Jezus te begeven liet zij zich niet ‘uitwerpen’ en Jezus verwierp haar evenmin! “Je geloof heeft je gered. Ga heen in vrede en wees genezen van je kwaal”.
Terwijl dit oponthoud plaats vindt voltrekt zich het drama in het huis van de baas van de synagoge. Het meisje is intussen overleden. Jezus hoeft niet meer te komen, want nu is het te laat. Te laat?
Jezus doorbreekt de muren van de tijd en laat tijd en eeuwigheid in een groots continuüm samenvloeien. In zijn tijdsopvatting en beleving bestaat geen ‘te laat’, want ieder heden is gevuld met de presentie van God, verbeeld door en belichaamd in zijn eigen aanwezigheid.
Als de Opstanding en het Leven treedt hij op het meisje toe – eerst iedereen naar buiten, die lacht om deze interpretatie van de werkelijkheid, geen pottenkijkers en weeklagers wil hij er bij hebben, geen op sensatie beluste toeschouwers wil hij zien, maar met enkele intimi – de ouders en drie van zijn leerlingen – achter gesloten deuren wekt hij het meisje op tot leven.
Jezus geeft leven aan de vrouw, die geen leven had. Haar leven was een verloren leven, een onvruchtbaar leven, een eenzaam leven, dat geen leven mocht heten.
Het meisje, de dochter van…, had ook geen leven. Zij werd altijd klein gehouden en ze mocht niks, want haar vader was de baas en werd afgerekend op iedere misstap van zijn kind. Zij leefde in een verstikkend milieu en kon niet worden wie zij was.
“Want zij was 12 jaar”, voegt Markus tenslotte laconiek toe. Alsof dat een reden was om haar op te wekken. Ja, toch wel, want dat is de leeftijd, dat een meisje in Israël volwassen wordt, zowel in maatschappelijk als in religieus opzicht word je op die leeftijd zelfstandig. Een meisje wordt een vrouw.
Jezus geeft haar leven, niet alleen fysiek, maar vooral inhoudelijk. Voortaan zullen beide vrouwen leven, d.w.z. niet meer geleefd worden, maar zelfstandig en vrij leven.
Ook nu nog komt Jezus bevrijdend en heel-makend op ons toe en wil hij ons losmaken van alles wat ons kleineert, onderdrukt en misvormt.
Het meisje, zo lezen we tenslotte, begon te eten en rond te lopen. Gewoon de meest alledaagse en noodzakelijke dingen te doen. Straks doen wij precies hetzelfde en terwijl wij het brood ontvangen en de wijn proeven en rondgaan door de kerkruimte zullen we denken aan dat meisje. Zoals zíj het leven kreeg zo ontvangen wíj het evenzo!
Preek gehouden op zondag Trinitatis (27 mei 2018) in de Oude Kerk n.a.v. Handelingen 2 (slot)
De ‘meaning’ van de Triniteit
uitlopend op een gebed van Jürgen Moltmann
Gisteren was ik bij de kapper – dat kunt u wel zien, denk ik – en dan gaat het altijd over van alles en nog wat: over de kinderen, de vakantie, het weer, Meppel en de krant. Maar gisteren kwam ons gesprek ineens op de Heilige Drie-eenheid, omdat ik vertelde, dat ik morgen in de kerkdienst daarbij zou stilstaan. De zondag na Pinksteren is zondag Trinitatis, een oude kerk-Latijnse benaming voor de Drie-eenheid. Ik was benieuwd of dat leerstuk van de kerk – om het zo maar even te noemen – ook nog enige bekendheid had en welke betekenis dat zou kunnen hebben.
Zoals dat vaak gaat, wanneer het gesprek – met wie ook – over het geloof gaat, dan waait het alle kanten uit. Zo ook gisteren bij de kapper. Het woord ‘eenheid’ was blijven hangen en die was ver te zoeken, vond de kapper, terwijl hij mijn oor stevig beetpakte. En ik moest hem daarin gelijk geven. Het sprongetje naar het voetbal in Meppel was ook gauw gemaakt: verschillende clubs, die elkaar bevechten en niet bij elkaar op het veld willen komen. Dat gaf een treurig beeld van een samenleving, die zo verdeeld is, zelfs rondom een spelletje voetbal.
Maar zo vertolkte de kapper de mening van veel andere mensen: op het gebied van het geloof was dat nog een graadje erger en heviger. Dat gelovigen elkaar naar het leven staan, vroeger en nu, en dat het daarom ook geen wonder is, dat mensen afstand nemen van religie, want het is in feite altijd ‘moord en doodslag’ wat de klok slaat.
Of het idee van de Drie-eenheid ons hierbij nog wat verder kon helpen misschien? Op het eerste gezicht niet, eigenlijk. Wat moet je met zo’n oud stoffig en onbegrijpelijk dogma als de Drie-eenheid in een discussie over geloof en geweld, religie en oorlog?
We herinnerden ons ineens beiden de ‘royal wedding’ van vorige week zaterdag, toen Harry en Meghan in die prachtige kerk elkaar het Ja-woord gaven. En hoe mooi de bruid was en hoe bijzonder de tranen van de moeder van de bruid waren en hoe verrassend en blij-makend de preek van die Amerikaanse bisschop was en, zo voegde ik er aan toe: heb je ook gemerkt hoe vaak in het officiële gedeelte de Naam van de Drie-enige God werd genoemd? Telkens klonk als een soort bezwerend slotfrase: …in the Name of the Father, the Son and the Holy Spirit. Het had iets mechanisch en cliché-matigs, er zat geen leven of dynamiek in. Het klonk mij in de oren als een vaste formule, waar niemand enig waarde aan hechtte, maar die anderzijds ook niet gemist kon worden. Als een oud restant werd het toegevoegd, onmisbaar blijkbaar, maar vraag niet waarom.
Geloof je in de Drie-eenheid? Als zo’n vraag op je afkomt kun je met Ja antwoorden en verder overgaan tot de orde van de dag. Als je Nee zegt, kan iemand zeggen: hé, waarom niet? Ben je soms een Unitariër? Dat klinkt als een deftig hondenras, maar het betekent gewoon, dat je gelooft, dat God één en enkelvoudig is. Er is één God en God is één.
De Drie-eenheid, zo zegt men dan, is een ongelukkig misverstand en het druist in tegen alles wat wij redelijk en begrijpelijk achten. Eén en toch Drie of Drie en toch Eén, daar staat ons verstand bij stil. Dus, wij doen er niks mee.
Maar is het mogelijk iets te zeggen over de zin en betekenis van het dogma van de Drie-eenheid – dogma klinkt misschien wel wat zwaar en onwrikbaar en het is ongetwijfeld beter om de Drie-eenheid te bezingen dan erover te redeneren – en zou dit ‘leerstuk’ ook nog de problematiek waar de kapper en ik het over hadden, kunnen verhelderen? Ik wil het proberen…
Als we het over God hebben denken wij meteen te weten over wie wij het hebben. God is almachtig, alwetend, albesturend, ongenaakbaar, ver weg, soms ziet hij eruit als een vriendelijke man met een baard op een wolk. Een patriarchale God, die de wereld gemaakt heeft en zijn hand heeft in alles wat er gebeurt. Deze God kom je tegen bij de Grieken, de Romeinen, de Germanen en ook bij het oude Israël. In het Oude Testament vertoont God inderdaad ook soms deze trekken. Grimmige gelaatstrekken.
Dit is de God, die gewapende verdedigers heeft. Fanatici, die te vuur en te zwaard in naam van God of Allah mensen onderwerpen, zoals zijzelf onderworpen zijn aan die hoge God.
Wat wil nu de leer van de Drie-eenheid ons bijbrengen? Wel, dat wij over God met drie woorden moeten spreken. O ja, wij mogen God zeker als de bron en oergrond van alles beschouwen, de Schepper van hemel en aarde en er is niets mis mee om Hem als Vader aan te roepen – of als Moeder – maar pas op voor tirannieke en onverdraagzame en autoritaire trekken in Hem.
Want het is zo ontzettend belangrijk om nu te zien, hoe de kerk dat beeld van God heeft bijgesteld aan de hand van de Persoon van Jezus. Zó zelfs, dat zij hem hebben opgenomen in het beeld van God zelf. Wil je weten wie God is, ga dan niet lopen fantaseren en alles tot in het oneindige uitvergroten, maar richt je blik en aandacht op Jezus! Veel gelovigen hebben er moeite mee om Jezus als God te belijden, maar het is wellicht ook beter om het om te draaien en te zeggen: God is als Jezus. In Jezus zien wij het aangezicht en het hart van God: menselijk en barmhartig, niet veroordelend en hoopgevend, liefdevol en tot het uiterste begaan met alle mensen.
En dan vierden wij vorige week het feest van de Heilige Geest. Dan wordt het helemaal vaag en wazig, vinden veel mensen. Maar het gekke is, dat het met de Geest juist concreter wordt en dichter bij onszelf en de wereld. Want het verhaal van Jezus als beeld van God zou je nog kunnen beschouwen als iets van toen en daar – wat heb ik daar nú aan, in deze tijd, in mijn leven? Nou, de Geest is uitgestort op ‘alle vlees’, d.w.z. op alle mensen en schepselen en hebben zo deel gekregen aan God. En zo kan God in de Geest aanwezig zijn in alle tijden en in alle mensen.
En je merkt het als mensen geïnspireerd raken door de Geest: zij worden creatief en hoopvol; ze leggen zich niet bij de status quo neer, maar zijn altijd op zoek naar nieuwe kansen en mogelijkheden. Zij zijn meer met de toekomst bezig dan met het verleden. Zij hebben oog voor elkaar en delen alles wat ze hebben met elkaar. Niemand zegt: hé, afblijven, dat is van mij! Maar ze zeggen: laten we alles samen eerlijk delen en niemand hoeft tekort te komen.
Laten we ons brood delen en laten wij bij elkaar aan huis de maaltijd vieren. Zo deed de eerste gemeente dat en op vele andere manieren is die manier van samenleven vorm gegeven en voortgezet.
Er wordt geen blauwdruk gegeven van ‘zo moet het’, maar eerder een voorbeeld van ‘zo kan het’. Maar in een andere tijd en situatie misschien weer anders. Maar altijd vol hoop en goede moed, dat het anders kan.
Dat is de drijvende kracht van de Geest en zo wordt het aangezicht van de aarde vernieuwd. De Geest is één en al beweging en dynamiek.
De gedachte van de Drie-eenheid is dus zo gek nog niet, want het laat Gods aanwezigheid in de wereld en in ons leven zien als een cascade, een in stappen en kringen naar beneden stromend water, uitgaande van de Vader, door de Zoon, in de Heilige Geest, in ons, in de wereld.
Dankgebed van Jürgen Moltmann uit “The Source of Life. The Holy Spirit and the Theology of Life”
“God, schepper van hemel en aarde, het wordt hoog tijd dat U komt, want onze tijd raakt op en de wereld loopt op haar laatste benen. U hebt ons het leven gegeven om met elkaar in vrede te leven, maar wij hebben de vrede verkwanseld door in onmin met elkaar te leven. U hebt uw schepping in harmonie en in evenwicht tot stand gebracht, maar wij wilden vooruitgang en vernietigen daarmee onszelf.
Kom, Schepper van alles, vernieuw het gelaat van de aarde!
Kom, Heer Jezus, kom als onze broeder op ons toe. U bent gekomen om te zoeken wat verloren was. U bent naar ons toegekomen en U hebt ons gevonden. Neem ons met U mee op uw weg. Wij hopen op uw Koninkrijk, zoals wij ook hopen op vrede. Kom, Heer Jezus, kom spoedig.
Kom, Levensgeest, overstroom ons met uw licht en doordring ons met uw liefde. Maak onze kracht in ons wakker door uw energie en laat ons er volkomen zijn in uw aanwezigheid. Kom, Heilige Geest!
God, Vader, Zoon en H. Geest, drie-enige God, verenig uw uiteengescheurde en verdeelde wereld met Uzelf en laat ons allen één zijn in U, één met uw ganse schepping, die U prijst en verheerlijkt en in U volkomen gelukkig is”.
De VS-ambassade in Jeruzalem:
hoe een Amerikaanse ambassade de wederkomst bespoedigt of goochelen met de eindtijd
De verhuizing van de Amerikaanse ambassade van Tel Aviv naar Jeruzalem wordt door veel christenen (m.n. in de VS) gezien als een belangrijke stap in de goede richting. In de richting namelijk van de ‘wederkomst van Christus’. Op basis van verschillende Bijbelpassages en m.n. uit de profetieën kan men immers weten, dat Hij zal terugkeren op de Olijfberg, wanneer Jeruzalem de hoofdstad van Israël zal zijn en dit alles onder toeziend en instemmend oog van de Verenigde Staten. Men kan slechts tot deze geforceerde voorstelling van zaken komen, wanneer men de Bijbel laat buikspreken en de teksten, die men relevant acht, naar eigen hand en gedachten zet.
“Dit zijn schokkende beelden”, zo laat het Journaal ons bij voorbaat wel eens weten, wanneer beelden van aanslagen en verwoestingen worden getoond. Wat ik vandaag (22 mei 2018) in Trouw las over “Het einde der tijden: conservatieve christenen in Nederland zijn vaak in hun sas met Donald Trump. Zijn steun aan Israël bevordert namelijk de wederkomst van Christus” vond ik al even schokkend, zij het in een andere zin. Schokkend, omdat bijbelse eschatologische en mythische beelden over het Koninkrijk van God als piketpaaltjes worden ingeslagen, die bepaalde politieke gebeurtenissen moeten verhelderen en die ook zelfs beslissingen uitlokken, zoals nu onlangs de verhuizing van de Amerikaanse ambassade naar Jeruzalem.
Schokkend, omdat zo van de Bijbel een spoorboekje gemaakt wordt, dat precies aangeeft op welk station wij ons bevinden en hoeveel wij er nog te gaan hebben, alvorens het eindstation bereikt wordt. Dat Donald Trump daarbij een beslissende rol zou spelen, als ‘seinenman’ of conducteur, is al even schokkend als stuitend.
Schokkend, omdat de Bijbel – of zelf gekozen fragmenten daaruit – voor een kar(retje) wordt gespannen, waar zij helemaal niet voor wil en kan lopen. Je raakt het spoor volledig bijster, als je losse bijbelwoorden uit zijn context haalt en laat paraderen voor je zegekar van de eindtijd-ideologie. Al heeft Jezus duizendmaal gezegd, dat van die ‘ure’ niemand weet noch kan weten, men lapt het aan zijn (cowboy-)laars en als een enthousiaste puzzelaar legt men de stukjes één voor één op de wereldkaart en het voldoet al aardig aan de eigen verwachtingen en bedoelingen. Dat heet dan ‘het bijbelse plaatje’, maar het is vooral het eigen plaatje, dat men heeft uitgetekend en dat al behoorlijk begint te ‘lijken’. Geen wonder, want zo gaat dat meestal met ‘selfies’.
Het is vooral ook schokkend, omdat het zo dwaas is. Net zo dwaas, als wanneer je vanuit de verhalen van die andere Donald (of die andere Duck, zo je wilt) zou menen te kunnen bepalen, waar ‘Verwegistan’ ligt en wanneer je denkt het oer-dubbeltje van Dagobert ergens te kunnen vinden.
Bovendien – en tenslotte – is het einde der tijden niet aangebroken (“Het zal geschieden in het laatst der dagen”, zei Joël toch?), toen op de eerste Pinksterdag de Geest werd uitgestort ‘op alle vlees’? Is Jezus niet tot ons (terug)gekomen in de Geest en inspireert en vervult Hij ons zo niet dagelijks met zijn kracht en wijsheid en wordt zo de wereld niet stukje bij beetje ‘a better place’?
De bijdragen van Trump en Netanjahoe daaraan vind ik vooralsnog tamelijk dubieus.
Preek gehouden in de Grote of Mariakerk op de 6e zondag van Pasen (Rogate = Vraagt) 6 mei 2018 n.a.v. Genesis 8: 1-14
Venster op een nieuwe wereld
Als de wereld overspoeld wordt door chaos en wegzinkt in barbarij en een mensenleven niet meer in tel is dan duurt het nog een Godganse tijd voordat de wereld weer bewoonbaar is en de menselijke maat hervonden wordt.
Dat vang ik op uit het verhaal, dat wij vanmorgen horen: het slotakkoord van het zondvloedverhaal, waarvan wij vorige week de opmaat vernamen.
De vraag is niet of het allemaal precies zo gebeurd is. Je zou hooguit kunnen zeggen, dat de vele zondvloedverhalen, die er bestaan, uitdrukkingen zijn van een collectief geheugen aan een dramatische gebeurtenis. Maar het kan evengoed een vertolking zijn van een collectieve angst: de angst voor het niets, voor de totale ondergang, de angst voor de dood.
De wereld en de gebeurtenissen in de wereld kunnen op ons een indruk maken van een woeste, ontembare watermassa, waarin we dreigen te verdrinken. Het volk van de Joden, dat deze verhalen heeft opgetekend, heeft zichzelf zo ervaren in tijden van ballingschap en vervolging. Zowel in de Oudheid als in de meer recente geschiedenis heeft dit volk zich bedreigd gevoeld en is het zelfs aan de rand van de ondergang gebracht. De actualiteit van het verhaal van de zondvloed was voor hen vaak voelbaar en dreigend aanwezig.
Juist gisteren en op 4 mei stonden wij stil bij de ervaringen van oorlog, verwoesting, vervolging en barbarij en hoe de mensheid daaronder leed en er aan onder door dreigde te gaan. Maar dat er te midden van die duisternis plekken van licht waren, oorden van veiligheid en bewaring, dat er vensters opengingen, die uitzicht gaven op een nieuwe toekomst. Zo kon het verhaal van de zondvloed fungeren als een vertelling van hoop!
En ook nu worden wij geconfronteerd met ontwikkelingen, die de wereldvrede bedreigen of die een gevaar vormen voor ons leefklimaat: ik hoef alle brandhaarden en ecologische problemen niet op te sommen. Iedereen weet ervan en we hebben er allemaal mee te maken.
Ook al lijken die problemen en dreigingen ver van ons bed zich voor te doen, toch zijn we er ook als individu bij betrokken en levert ook ons persoonlijke gedrag een bijdrage aan het grotere geheel.
Noach wilde graag weten of er al land in zicht was. Hij wilde graag weten of hij nu eindelijk eens van boord kon gaan. Hij wilde weten of er een nieuwe toekomst mogelijk was, een nieuwe aarde met nieuwe mogelijkheden en kansen.
Dat is precies wat wij ons ook telkens afvragen. Is er nog een menselijk samenleven mogelijk na de verschrikkingen van de 2e WO? En na vele andere oorlogen sindsdien? Zijn de bedreigingen voor het milieu zo ingrijpend, dat we nog mogelijkheden zien om het tij te keren of zal de wal het schip keren?
Goddank zit er een venster in de ark: er is altijd uitzicht op de blauwe lucht of de indrukwekkende sterrenhemel. En Goddank is er telkens weer die zevende dag. Ja, dat is wel een opvallend detail, dat Noach om de zeven dagen een vogel laat vliegen. Natuurlijk is dat een verwijzing naar de 7e dag van de rust, de dag van samenkomen rond het Woord en de dag van bevrijding en opstanding.
Bij het te lijf gaan van alle problemen, die ons omringen, wist ook Noach natuurlijk, dat het handig was als je tenminste tot tien kon tellen, - knappe koppen zijn onmisbaar om de toekomst vorm te geven - maar tot zeven tellen is minstens zo belangrijk. Je bewust zijn van het ritme van de tijd, de menselijke maat van de tijd, de tijd nemen voor rust en bezinning, het leren geduld te oefenen en te letten op de kleine en grote tekenen van de tijd. Weten ook, dat deze werkelijkheid schepping van God is, geschenk uit zijn hand!
De raaf, die als eerste werd losgelaten, is een aaseter en weet zichzelf wel te redden in de chaos en in onstuimige tijden. Hij vliegt van hot naar her om te ontdekken waar hij zich mee te goed kan doen. Een overlever, een wat egocentrische overlever, vind ik. Het type, dat zich weet te verrijken ten koste van anderen, juist in chaotische tijden.
De duif is uit ander hout gesneden – de houtduif zeker – hij is een boodschapper, zij kijkt rond of zij van dienst kan zijn. Hij vliegt om te kijken of hij een nest kan bouwen. Zij denkt aan de toekomst. Hij is een vogel van de hoop en zij is symbool geworden voor de vrede.
Met een groen olijftakje in de snavel komt hij tenslotte bij Noach terug. Nu is er niet alleen land in zicht, maar ook krijgt de aarde weer kleur en fleur. Zoals de lente aanbreekt na een lange donkere winter, zo laat de aarde zich weer zien na een periode van overstroming en duisternis.
Een glimp van de zon, een groene twijg in de winter – zo is het Koninkrijk Gods. Kleine aanwijzingen, vingerwijzingen…kijk, zie je dit? Het is maar een klein takje van een olijfboom, maar weet je wat dit betekent? Straks hebben we weer olie voor in de kandelaars, licht in de duisternis. En we hebben weer olie om onze broden en koeken in te bakken…en we hebben weer geurige olie om onze huid te laten glanzen en er blij en aantrekkelijk uit te zien…en we hebben olie om onze koningen en priesters mee te zalven, zodat alles kan heenwijzen naar de komst van de Gezalfde, de Christus, die gekomen is en Die komt.
Wij worden aangespoord om te letten op die groene takjes, die een nieuwe toekomst aankondigen. Ook zullen we de groene takjes van vroeger blijven gedenken, die ons licht en hoop hebben gegeven, toen Europa en Nederland een puinhoop waren geworden, dat er toen nieuwe samenwerkingsverbanden ontstonden en dat de naties zich verenigden en bijeenkwamen in een zaal, - en dat nog steeds doen - waar een groene olijftak is afgebeeld.
Ook nu zullen we de groene takjes niet veronachtzamen of kleineren, want het zijn vingerwijzingen van God, die ons een nieuwe toekomst wil geven.
Preek gehouden op de 5e zondag van Pasen (Cantate=Zingt) 29 april 2018 in de Oude Kerk te Meppel n.a.v. Genesis 6: 5-22
Opnieuw beginnen
Als we de oerverhalen van Genesis lezen dan begin je natuurlijk allereerst aan de oertijd te denken. Maar als we dat gedaan hebben dan kunnen de boeken van de archeologie, paleontologie en geologie weer dicht, want hier (in het schip van de kerk) beginnen we in te zien, dat het oerverhalen zijn, die iets wezenlijks over iedere tijd onthullen. Het gaat niet zozeer om een eenmalig gebeuren in een ver verleden, maar om een doorlichting van onze eigen werkelijkheid, om de actualiteit van vandaag!
Er wordt iets wezenlijks over de mensheid gezegd, namelijk dat zij gevaar loopt om het leven op aarde onmogelijk te maken. Mensen ontwikkelen zich tot krachtpatsers en alles-kunners, zij ontwikkelen techniek en ze maken instrumenten en wapens, om het leven te vergemakkelijken, om voedsel en huizen te hebben, maar ook wapens en motoren om zich te beveiligen en afstanden te overbruggen. Kortom, de mens is of wordt een cultureel wezen en hoe goed bedoeld ook, uiteindelijk loopt het uit op een fiasco, zo vertelt Genesis.
De wereld loopt over van overmoed en de problemen stapelen zich op en er is geen redden meer aan. Klimaatverandering, wapenwedloop, kernwapens, smeltende ijskappen – wij brengen met elkaar het leven op de aarde in gevaar en als we zo doorgaan komen we om in onze eigen vervuiling en wordt frisse lucht schaars. Wie dan nog ‘na ons de zondvloed’ roept roept inderdaad over zich af, waarvoor hij vreest of voor wegloopt.
Zo was de schepping niet bedoeld. Het moet anders. Het roer moet om. Hoe zou het worden, als we nog eens helemaal overnieuw konden beginnen?
Dan komt het verhaal van Noach, de ark en de dieren om de hoek kijken. Als een vingerwijzing naar een nieuw begin. Plan B, maar zonder uit te wijken naar een andere planeet. Nee, hier en nu opnieuw beginnen.
De oude wereld gaat voorbij en de nieuwe is in aantocht! In alle tijden zien we daar fragmenten van: van zondvloedgebeurtenissen en van ark-fragmenten: tijden van oorlog en depressie kun je ook als een zondvloed(en) typeren: niets is zeker, alles wankelt en je bent je leven niet zeker. Maar er is ook altijd de ark van nieuwe hoop, leven en toekomst. In alle tijden zijn daar voorbeelden van en ook in ons eigen leven doet zich dat herhaaldelijk voor.
Er zit nog een verdieping in het zondvloedverhaal en daar wijst de apostel Petrus ons op: hij maakt een vreugdesprong naar de Doop en hij zegt: zo is het nu ook met de Doop: de oude mens gaat kopje onder en de nieuwe staat op – het doopvont als een miniatuur zondvloed, maar ook meteen de meest eigenlijke en echte (zondvloed), want daar gaat het telkens weer om, dat we beseffen, dat we van het oude leven zijn overgegaan naar het nieuwe. Ook al trekt het oude ons nog vaak aan of trekt het aan ons als verleiding of als gewoonte – we hebben de blik voortaan anders gericht: naar voren, naar boven, toekomstgericht, want in principe zijn we aan een nieuw leven begonnen. En zo is het dus bovenal een Paasverhaal!
O ja, dat is ook vaak nog een vraag: en al die mensen dan, die toen leefden- ja, al die mensen, die vóór Christus leefden, vallen die nu letterlijk allemaal buiten de boot?
Daar gaat Petrus ook op in, als hij in H3 van zijn 1e brief schrijft:
|
Dat Hij (Christus) aan de geesten in de gevangenis gepredikt heeft, |
|
20 |
namelijk aan hen die voorheen ongehoorzaam waren, toen God in Zijn geduld nog eenmaal wachtte in de dagen van Noach, terwijl de ark gebouwd werd, waarin weinige – dat is acht – mensen behouden werden door het water heen. |
|
21 |
Het tegenbeeld daarvan, de doop, behoudt nu ook ons. door de opstanding van Jezus Christus, |
|
22 |
Die aan de rechterhand van God is, opgevaren naar de hemel, terwijl de engelen, machten en krachten Hem onderworpen zijn. |
Die vraag komt ook wel eens op ons af, dat mensen zeggen: hoeveel mensen hebben nooit het evangelie gehoord, nu niet en alle eeuwen door niet...zullen die mensen verloren zijn, zoals de mensen van de zondvloed?
En dan trekt Petrus zijn meest universele en kosmische registers open en verkondigt, dat de Opgestane zichzelf vertoond heeft aan de geesten in de gevangenis, d.w.z. aan alle doden van de vorige generaties en van voor de vloed en dat zij worden bevrijd van hun onwetendheid, van hun gebonden-zijn aan de dood en het kwaad en Jezus zegt: Sta op uit de doden en de Christus zal over u lichten...kom met Mij mee, achter Mij aan en dans met Mij naar het licht en zij kwamen en komen achter Hem aan, ja als een Magneet trok Hij hen aan en met zich mee en zo dansen zij in het licht van Gods vriendelijk aangezicht.
Is het christelijk geloof een bekrompen en bangmakend geloof? Wel, misschien is het er wel van gemaakt, maar als we Genesis en Petrus een beetje goed hebben begrepen, dan ken ik geen blij-makender en universeler geloof dan dit.
Ik eindig met een gedicht van Jacobus Revius, de bekende (?) dichter uit de 17e eeuw, die ook ‘’t En zyn de Joden niet’ (gelezen in de Goede Vrijdagdienst) gemaakt heeft. Het is een mono-sylabisch gedicht, d.w.z. ieder woord bestaat uit slechts één lettergreep, zoals boom, vis, vuur. Ik ken dit gedicht vanuit mijn jeugd, omdat mijn vader het van tijd tot tijd graag voorlas. Hier komt het:
“Hoog en lang,
Diep van gang,
Breed en stark
Was de Ark:
Daar in klam
Sem en Cham,
Met zijn Broer,
Vaêr en Moer,
En nog drie
Wijfs daar bie.
Al het vee
Had daar stee,
Hert en Hind',
Brak en Wind',
Peerd en Os,
Haas en Vos,
Beer en Leeuw,
Roek en Spreeuw,
Los en Das
Hier ook was.
Uil en Aap,
Bok en Schaap,
Ooi en Ram
Daar in klam.
Hen en Haan,
Specht en Kraan,
Duif en Pauw,
Meerl en Kauw,
Mus en Vink
Daar in gink.
Raaf en Gier
Vond men hier.
Kraai en Snip
Sprong in 't schip.
Valk en Struis
Lag daar t'huis.
Draak en Slang
Men hier dwang.
Hond en Kat,
Muis en Rat,
Kwaad en goed,
Fel en zoet,
Groot en klein,
Vuil en rein;
Al wat vloog
In het droog,
Al wat kroop,
Of zijn loop
Had op 't land
Kwam ter hand.
Wat men niet
In en liet
Mens en Beest
Gaf de geest
In de grond,
Om de zond',
Die het al
Bracht ten val.
Paar en paar
Steeg daar naar
Weer van boord,
Na Gods woord,
Die liet af
Van zijn straf.
Hem, de Heer,
Zij de eer”.
Preek gehouden in de Grote of Mariakerk op de 2e zondag van Pasen (Quasi modo geniti – als pasgeboren kinderen) 8 april 2018 n.a.v Johannes 20: 24-29.
In deze dienst werd Kyenta Oenema gedoopt.
(On)gelovige Thomassen
Ongelovige Thomassen kom ik in allerlei vormen en maten regelmatig tegen. De eerste, die ik elke dag zie, staat in mijn voortuin. Een klein beukenhaagje, dat zijn blad van de herfst nog vasthoudt, hoewel het al lente is en de nieuwe groene blaadjes zich al zichtbaar ontwikkelen. Deze beukenhaag gelooft niet, dat het lente is geworden. Hij denkt, dat het nog steeds herfst is. Hij houdt vast aan wat hij heeft en durft zich niet gewonnen te geven aan de nieuwe toekomst. Hij zit vol ongeloof, maar de lente zal uiteindelijk de doorslag geven en de herfstblaadjes zullen wegdwarrelen op de lentebries. Zo’n beukenhaag heet niet voor niets een ‘ongelovige Thomas’…
Dan kom je heel veel ongelovige Thomassen tegen in de politiek en in de wereld van de economie en de financiën, in de wereld van de energie en de duurzaamheid. Veel mensen geloven, dat het niet zo’n vaart zal lopen met de klimaatverandering of dat de wereldvrede bedreigd wordt. Zij wantrouwen de studies en de rapporten en halen hun schouders op. Na ons de zondvloed, denken ze dan en ze gaan over tot de orde van de dag en zetten hun leventje voort, zoals ze altijd deden.
Dat we op de drempel staan van een periode van enorme transities op de terreinen van economie, voedsel, transport, geldverkeer – dat geloven veel mensen niet. Zij denken, dat alles blijft, zoals het is, maar ik hoorde iemand onlangs zeggen, dat de veranderingen, die in de komende 20 jaar zullen voorkomen groter en ingrijpender zullen zijn dan die van de laatste 300 jaar bij elkaar. Thomassen geloven dat niet…
In de wereld van de kerk en het geloof komen ook heel veel Thomassen voor. Een jaar of 20 geleden werden zelfs aparte diensten voor en met hen georganiseerd, de zgn. Thomas Celebrations (of: - vieringen), die bedoeld waren om mensen, die het allemaal niet zo zeker meer wisten of wat waren afgedwaald van de kerk en haar rituelen een warm welkom te heten. Iedereen kon aanschuiven en als je je twijfels had dan kon je die gewoon uiten. Hier in Meppel hebben we ook zulke vieringen gehad en na verloop van tijd was het ook weer voorbij…, maar dat wil niet zeggen, dat er geen ongelovige Thomassen meer zijn, natuurlijk.
Dan liep ik jaren geleden elke dag een rondje met Thomas; zo heette onze hond. Hij kon eigenlijk niet anders dan een ‘ongelovige Thomas’ zijn, want al het menselijke was hem vreemd. Toch wist hij op den duur, wanneer het zondag was, want dan liet ik hem op een later tijdstip uit en wachtte hij geduldig tot zijn baasje zijn dienst had gedaan. Maar dit zondagsbesef had geen religieuze achtergrond, zodat ik hem, ondanks dat, toch een ‘ongelovige Thomas’ kon blijven noemen zonder dat hij zich daar overigens door beledigd voelde.
Zijn er nog meer ‘ongelovige Thomassen’? Nou, de man over wie het vanmorgen in het evangelie gaat, is toch in zekere zin een oude bekende, nietwaar? Het is iemand, die zekerheid wil hebben, die zich niet laat afschepen door mooie praatjes. ‘Hard evidence’, daar gaat het om. Je kunt toch niet alles zomaar voor zoete koek aannemen?
Ik wil ‘hard bewijs’, ik wil zeker weten, ik wil mijn vinger er achter krijgen, hoe het nu precies zit met die Jezus en zijn opstanding. Ik wil het kunnen verifiëren, zodat het helder en duidelijk is voor mij. Ik wil niet afgaan op loze praatjes en doorgegeven berichten.
Het is opvallend, dat Thomas zo vaak het woordje ‘ik’ gebruikt. Hij presenteert zich als de autonome, ‘self-centered’ mens, die zich buiten de kring van de leerlingen van Jezus heeft begeven – hij was er niet bij, die eerste keer: hij had zijn tijd verslapen of hij had er toch sowieso geen fiducie meer in – en nu, nu hij hun verhalen hoort, nu komt hij met zijn voorwaarden. OK, ik wil eventueel best geloven, maar alleen als ik Hem kan aanraken en voelen.
‘Ik’…ik bepaal, hoe en wanneer ik zal gaan geloven. Als aan al mijn voorwaarden is voldaan dan zal ik zeker ook gaan geloven.
Ik herken dat wel. Bij anderen, bij mijzelf. Hoe vaak hoor ik mensen niet zeggen, dat ze best zouden willen geloven, als God maar meer van zich liet horen of als de wereld niet zo’n puinhoop was of als wetenschappelijk was bewezen, dat de Bijbel historisch van a tot z klopt of als ik een stem in mijn hart hoorde, die zei, dat ik een kind van God ben of als ik plotseling van mijn ziekte zou genezen zijn of als ik zeker wist dat God bestond….ja, dan….
Thomas is niet een vreemde, verre figuur, maar hij zit in ieder van ons. Het aardige is, dat hij Thomas Didimus genoemd wordt. Dat kan ‘de twijfelaar’ betekenen, maar ook ‘tweeling’. Voortdurend op twee gedachten hinken. Zowel in ‘tweeling’ als in het woord ‘twijfel’ zit het woord ‘twee’ verstopt. Steeds maar afwegen, het ene of het andere, wat is waar, wat is niet waar, wat is zeker en wat niet?
Geloof is altijd vermengd met twijfel. Als je eerst wilt zien en dan geloven dan is het geen geloven meer, maar ‘aanschouwen’. De Hebreeënbrief-schrijver probeerde ‘geloof’ ook al onder woorden te brengen en hij schreef zoiets als, dat het geloof het bewijs is van de dingen die men niet ziet. In ‘geloven’ zit altijd iets van een ‘waagstuk’, een overgave, een ergens door gegrepen zijn en er niet van kunnen loskomen, op hoop van zegen. “Ik geloof, kom mijn ongeloof te hulp”.
Thomas is mijn tweelingbroer. Hij lijkt sprekend op mij en ik op hem: twee druppels water.
Na acht dagen gaat geloof over in aanschouwen. Dan verschijnt de Heer aan Thomas en mag hij voelen en wordt zijn tasten een zeker weten. Ja, Hij is het, mijn Heer en mijn God!
De acht staat voor de eeuwigheid. Het is 7 + 1, d.w.z. de aardse tijd overtroffen.
In de wiskunde is ook niet voor niets de liggende 8 het symbool voor ‘oneindigheid’. En het doopvont heeft 8 zijden om precies datzelfde uit te drukken: hier gaat het om het eeuwige leven, een nieuw bestaan wordt ons geschonken uit de dood tot het leven! De twijfel en de onzekerheid voorbij, geloven dat is overgegaan in aanschouwen.
Geloven is zien wat je nog niet ziet. Het is uitgaan van wat nog moet komen. Het is je laten meeslepen door de lijdende en opgestane Heer, die zelfs in zijn verheerlijkte gedaante zijn wonden met zich meedraagt. Alles gaat voorbij, maar niets gaat verloren.
Geloven is de berg beklimmen, zoals Mozes, en de angst voorbij het visioen van het beloofde land proclameren en de zwarte mensen in Atlanta en Alabama inspireren en zeggen, zoals Martin Luther King deed, “I have a dream” (I have a dream that my four little children will one day live in a nation where they will not be judged by the color of their skin but by the content of their character.
I have a dream today). En hij werd neergeschoten, vijftig jaar geleden nu, maar zijn geloof en zijn droom zijn nog steeds springlevend. Dat heeft alles te maken met Pasen…al wie gelooft zal het zien en beleven!
Preek gehouden op de 4e zondag van de Veertigdagentijd (Laetare=Verheugt u!/Klein Pasen) 11 maart 2018 in de Oude Kerk n.a.v. Jozua 4 en 5 (ged.) en Johannes 6 (1e gedeelte).
Méér dan genoeg!
Vorige week vierden wij samen het Heilig Avondmaal en vandaag horen wij het verhaal van de ‘wonderbare spijziging’, zoals er vroeger boven dit evangeliebericht werd geplaatst. We zouden het een soort ‘nabetrachting’ kunnen noemen, een nog eens overwegen wat e.e.a. nu betekent, voor onszelf, voor het leven van de gemeente, voor de wereld.
Zoals het ene brood uiteindelijk uitgedeeld wordt in allemaal stukjes, zo kunnen we dit verhaal in stukjes proberen tot ons te nemen, zonder hopelijk het grotere geheel uit het oog te verliezen.
Het lijkt erop, dat dit verhaal zo maar plotseling uit de lucht komt vallen, maar dat is toch gezichtsbedrog. Johannes is een knap theoloog en componist en hij kijkt altijd verder dan wat je op het eerste gezicht ziet. Zo begint hij heel argeloos te spreken over de overkant. En we hebben zojuist ook gelezen uit het boekje Jozua en daar was ook al sprake van de overkant. Daar gaat het over de intocht in het beloofde land en Johannes zinspeelt daar hier ook op door te spreken over de overkant. Het is de plek waar we nog niet zijn. Het is de wereld waar we naar verlangen, op hopen, maar die nog niet gerealiseerd is. Het gaat om een utopie of het Koninkrijk Gods, dat komt. Het is de plek van de grazige weiden – in allerlei beelden wordt daarover gesproken en gedroomd.
Jezus heeft het er ook over en Hij gaat ons voor en Hij laat zien, hoe het daar toegaat. Dat is het eerste stukje: ‘aan de overkant’.
Het tweede stukje gaat over het menselijk tekort. En de menselijke mogelijkheden en onmogelijkheden. Mensen hebben brood nodig. Er moet elke dag weer brood op de plank, want anders ga je er onderdoor. Maar voor miljoenen mensen is dat geen gesneden koek. Armoede en honger gaan hand in hand en kunnen wij er iets aan doen?
Is geld misschien de oplossing? We houden een collecte, openen een bankrekeningnummer en houden een ‘charity-show’ op TV. Maar is dat genoeg. Filippus heeft zo zijn twijfels daarbij: 200 denarie zou nog niet genoeg zijn, zo meent hij. Het is nooit genoeg. Je komt altijd tekort. Als je alleen maar rekenkundig tewerk gaat – sommen zijn gauw gemaakt, maar kloppen ze ook met de werkelijkheid? Het CBS doet niet anders dan berekeningen en prognoses maken op basis van getallen: de economische groei zal 5 % bedragen en dat is 3% meer dan vorig jaar (gefingeerde data). Maar wat merken wij ervan en hoe komen dit soort berekeningen tot stand en wat wordt er gemeten en geteld? Wordt de schade aan het milieu ook meegerekend, bijv.? Geven cijfers wel een juist beeld van de werkelijkheid of verdoezelen ze soms alleen maar de winst en het verlies.
Kwantiteit meten is een heel ander chapiter dan kwaliteit meten. Je kunt de welvaart van mensen in euro’s uitrekenen, maar hoe bereken je hun welzijn en welbevinden? Je kunt een prognose maken van het dalende aantal leden van de protestantse gemeente, maar zegt dat iets over de kwaliteit van haar zijn in de wereld, in ons land?
Wij zijn een keer op Sicilië op vakantie geweest en daar bezochten we een kerkdienst in Catania van de Waldenzen. Dat zijn vóór-reformatorische protestanten (zo zou je hen kunnen noemen). Een klein groepje van hooguit 50 mensen (in die stad), maar uit de informatie, die wij meekregen bleek, dat deze kleine gemeente enorm veel betekende voor de stad op het gebied van onderwijs, armenzorg en hulp aan vluchtelingen en zwervers.
200 denarie niet genoeg…wacht even – nu komt stukje 3 – daar loopt een jongen en die heeft 5 broden en 2 vissen. Dat is nog veel minder dan dat je met 200 denarie zou kunnen kopen! Maar Jezus kan met het weinige dat er is ‘wonderen’ verrichten. En wij ook! En het eerste wat we daarvoor moeten doen is anders kijken. Niet van onze tekorten uitgaan, niet alles willen berekenen en willen beredeneren, maar blij zijn met wat je hebt, wat je aangereikt wordt en daarmee aan de slag gaan.
Natuurlijk is de eerste reactie van de leerlingen van Jezus: wat hebben we daar nu aan? Wat kunnen we daar mee? Niks, toch?!
Jezus gaat er niet eens op in, maar nodigt de mensen uit om te gaan zitten. Op het gras, ja, dat is het gras uit Psalm 23, de grazige weiden, waar de Herder de kudde weidt, waar zijn staf ons de weg wijst, al is het door donkere dalen heen.
Die jongen staat daar zomaar ineens…een onverwachte en vreemde verschijning, zoals hij daar staat met zijn gerstebroden! Deze gerstebroden verwijzen weer naar de intocht in het beloofde land, waar het volk Israël voor de eerste keer de Paasmaaltijd vierde met broden, die gebakken waren van de eerste gerstenoogst, d.w.z. de matzes werden bereid van deze gerst.
Deze jongen komt ons herinneren aan Pasen, het eerste Pasen van de uittocht, van de bevrijding uit het slavenhuis, dat zich in vele vormen voordoet. Maar Hij verwijst ook door naar die Man, die daar staat als de Mens van Pasen, die in zijn hele doen en laten Gods bedoelingen laat zien: dat we zullen leven van zijn woorden, dat wij zullen leven als mensen, die zich laten voeden door Hem.
Johannes houdt van symboliek en zo is het vrijwel zeker, dat hij de getallen 5 en 2 laat slaan op de Wet of de Thora en de profeten: de vijf boeken van Mozes en de 2 vissen als samenvatting van de Profeten en de Geschriften, zodat zij tezamen de TeNaCh verbeelden.
Het 4e stukje gaat nog verder en dieper – en daartoe zouden we eigenlijk dat hele 6e hoofdstuk moeten uitlezen – want uiteindelijk krijgen wij te horen, dat Jezus zelf het ware Brood uit de hemel is. Hij is het, die als geschenk van God, ja als een geschenk uit de hemel aan de mensen gegeven is. Dankzij Hem kunnen wij leven. Hij is de grond onder onze voeten en de motor waarop wij lopen. Hij geeft ons energie en inspireert ons tot daden van hoop en Hij zet ons aan tot verandering. Hij wendt onze blik naar de ander en Hij laat ons zien, wat wij kunnen bereiken als wij in zijn Geest en voetspoor wandelen. Dan is er genoeg om te leven. Hij gooit onze rekenkunde volledig in de war: door weg te geven houd je over en door te delen vermenigvuldig je. Dat is de aritmetica van het Koninkrijk Gods.
En aan de Tafel van de Heer zien wij elkaar bij het delen van het brood en de wijn in de ogen en wij zien de ander als een geliefd kind van God. En samen vormen wij zijn gemeente, niet opgesloten in onszelf, maar open naar elkaar, naar de ander en naar de toekomst, waarin God zal zijn alles in allen!
Wat betekent het kruis in de chr. theologie?
Geschreven door Ds. Cees HuismanInleiding gehouden op dinsdagavond 6 maart 2018 in de Grote of Mariakerk over de betekenis(sen) van het kruis in de christelijke traditie m.m.v. de Cantorij o.l.v. Mannes Hofsink
Oude en nieuwe interpretaties van het kruis in de geschiedenis van de (protestantse) theologie
Als kind was ik dol op de tekeningen (illustraties stond er voorin het boek) van Isings in de kinderbijbel van W.G. v.d. Hulst. Na het OT was er aan spanning en sensatie eigenlijk niet veel meer te beleven op één afbeelding na en die betrof de kruisiging van Jezus samen met twee anderen. Dat vond ik een gruwelijke tekening en ik wilde maar zo snel mogelijk omslaan.
Toch bleek mij later, dat het kruis een onmiskenbaar onderdeel uitmaakte van de christelijke geloofsleer en dat het een belangrijk aspect vormde van het geloofsleven van de kerk. Zichtbaar en onzichtbaar. In de rooms-katholieke traditie is het kruis in liturgie en kerkruimte altijd zichtbaar en vaak pontificaal aanwezig. Iedere kerk heeft haar staties aan de wanden afgebeeld en boven het altaar zweeft vaak een levensgroot kruis.
Ik ben ook verschillende keren in Taizé geweest en daar wordt iedere vrijdagmiddag het kruis in de gebedsruimte geplaatst en ik vond het bijzonder en ook ‘shocking’ om te zien, hoe jonge mensen over de grond kropen richting het kruis en in gebed en zelfvernedering het kruis aanbaden.
Wat is er dan met dat kruis gebeurd, dat het zoveel invloed heeft op de geloofsuitingen van de kerk, de eeuwen door?
Het is vooral de theoloog Paulus, die de gebeurtenis van de kruisiging van Jezus getransformeerd heeft tot het kruis van Christus. Hij heeft van een eenmalige historische gebeurtenis een universeel en kosmisch symbool gemaakt. Hij heeft er een betekenis in gezien, die de wereld in een ander licht heeft geplaatst. Hij heeft het gezien als een beslissend moment in het drama van de verhouding tussen God en mens, ja een cruciaal moment. Op dat ene moment van buitengeworpen worden is God zelf bezig zich met de wereld te verzoenen. Er vindt daar méér plaats dan gezien kan worden. Golgotha is een fataal en cruciaal moment in een kosmisch drama, dat enerzijds een dikke streep zet door de kwaliteiten en mogelijkheden van de oude mens, de menselijke schuld komt daar glashelder aan het licht en tegelijkertijd is het een moment van bevrijding en kwijtschelding en daarom kan die vrijdag ook een ‘goede’ worden genoemd.
Het is een ondoorgrondelijk geheim en Paulus, Johannes en de briefschrijver van de Hebreeën zien wel verbanden met de aloude offercultus en het bloed dat vloeit herinnert aan de tempeldienst en aan de rite van de verzoening op de Grote Verzoendag, maar hoe die verbanden precies zitten en waarom het dan zo is en zo moest gaan, dat blijft vaag en dubbelzinnig.
Het verhaal van Pasen is onmisbaar om wat op de zgn. goede vrijdag gebeurt in het juiste licht te plaatsen. Vandaar uit kun je pas het lijdensverhaal lezen en enigszins duiden, zoals Jezus zelf als de Opgestane helder maakt aan de leerlingen op weg naar Emmaüs, beginnend bij Mozes en de profeten.
In de theologie en liturgie van de kerk is als vanzelf de behoefte ontstaan om dit vreemde geheim van Goede Vrijdag en Pasen te doorgronden en zo is de zgn. satisfactie- of verzoeningsleer ontstaan, waaraan de middeleeuwse theoloog Anselmus van Canterbury een belangrijke bijdrage heeft geleverd.
Ik ga zijn redenering niet helemaal op de voet volgen, maar ik wil hier wel even aangeven, dat zijn verzoeningsleer ook binnen het protestantisme ingang heeft gevonden, wat duidelijk is af te lezen aan enkele zondagen in de Heidelberger Catechismus m.n. de Zondagen 4 t/m 6. In hoofdlijnen komt het hier op neer:
De menselijke schuld is sinds de val van Adam onmetelijk groot en Gods recht op genoegdoening blijft bestaan, zolang die schuld niet voldaan wordt. God zendt dan zijn Zoon om die straf op de zonde te dragen en te voldoen. Omdat de Zoon God én mens is kan Hij dat volbrengen en zo brengt Jezus het offer van zijn leven aan de Vader, die daardoor bevredigd is en de mens weer gunstig gezind kan zijn. Zo is Jezus de Middelaar tussen God en mensen en maakt hij de verhouding tussen God en mensen in orde door zijn leven te geven aan het kruis.
Wat deze verzoeningsleer in stand hield was een blijvende angst voor de toornige en straffende God, een vluchten naar Jezus om dat te ontgaan. Er kan zo een soort dweperige Jesu-latrie ontstaan en het heeft ook tot gevolg, dat God de Vader op afstand blijft staan en altijd als een ongenaakbare en straffende Rechter blijft gezien worden.
Die dubbelhartigheid in God is volgens mij (en vele anderen) het belangrijkste bezwaar tegen deze verzoeningstheorie. Andere bezwaren zijn de al te juridisch opgezette redeneringen en dat alles buiten onszelf om gebeurt. Kort geformuleerd: de Vader en de Zoon zijn niet eensgezind en terecht kan opgeworpen worden de verwijtende vraag: welke vader offert zijn zoon op, zelfs al is het voor het goede doel? Het is o.a. de Duitse theoloog Jürgen Moltmann, die de eenheid van de Vader en de Zoon wil onderstrepen door te spreken over ‘Der gekreuzigte Gott’, d.w.z. dat het God zelf is die lijdt in het lijden en sterven van de Zoon. God geeft zichzelf aan de mensheid in onvoorwaardelijke en tot het uiterst gaande liefde.
Ook andere theologen o.a. Dorothee Sölle, Paul Tillich en Herman Wiersinga uiten hun bezwaren tegen de in juridische termen geformuleerde verzoeningsleer en bedenken alternatieve overwegingen, waarbij veel aandacht uitgaat naar God, die solidair is met en in het menselijk lijden en dat God de Vader niet de eisende partij is, maar eerder de schenkende.
Tillich zegt o.a. dat het kruis niet de oorzaak, maar de meest duidelijke manifestatie of uitbeelding ervan is, dat God de gevolgen van de menselijke schuld op zich wil nemen.
Wat in de liedteksten uit voorgaande eeuwen – en m.n. die uit de piëtistische traditie – opvalt is, dat het kruis de gelovige aanspoort tot boete en berouw (denk aan de bekende aria ‘Buss und Reu’- boete en berouw). Het kruis is zo ook een aanklacht tegen ons. Niemand valt iets te verwijten, behalve onszelf: zoals Jacob Revius zo treffend dichtte, toen hij opschreef: “’t En zijn de Joden niet, die u kruisten, Heer, noch die u verradelijk u togen voor ’t gericht.. ’t En zijn de krijgslui niet, die met haar felle vuisten den rietstok of de hamer hebben opgelicht….en dan: Ik ben ’t, o Heer, ik ben ’t die u dit heb gedaan”.
In de koralen en aria’s van Bach’s Passionen vinden we datzelfde stramien. Maar ook bespeuren we iets van een antwoord van de gelovige in de zin van een aandeel willen leveren, om voor Christus het lijden dragelijk te maken. Zo kunnen bijv. onze tranen dienen als balsem in/voor zijn wonden.
Dat geeft al aan, dat het strikt juridisch buiten ons om plaatsvindende geding niet bevredigt en een aanvullend participerend aspect behoeft, waarvoor ook de apostel Paulus al aandacht vraagt als hij zegt, dat wij met Christus hebben geleden, zijn begraven en gestorven en ook met Hem zijn opgestaan tot een nieuw leven.
Zo wordt het kruis het symbool van het oude, ten dode gedoemde leven van alle mensen en de opstanding het nieuwe perspectief van een nieuw en onvergankelijk leven.
Tenslotte, er zijn meerdere Schriftaanwijzingen, die aangeven, dat niet God de regisserende en veroorzakende Actor is van de dood van Jezus, maar dat het de mensen zijn, die er schuldig aan zijn! Paulus schrijft ergens, dat wanneer men geweten had, dat Jezus de door God gezonden Messias was, dat men Hem dan niet gedood zou hebben.
Petrus zegt in zijn toespraak in de Handelingen der apostelen, dat ‘jullie’ d.z. de mensen, tot wie hij op dat moment spreekt, Jezus ter dood gebracht hebben, maar dat God Hem uit de doden heeft opgewekt.
Het goede wordt aan God toegeschreven, het kwade aan de mensen.
Dat doet mij denken aan het ontroerende verhaal van Jozef, die zich uiteindelijk bekend maakt aan zijn broers en vader en dan zegt: jullie hebben het allemaal ten kwade gedacht, (of in ons verband: jullie hebben het kruis voor mij opgericht), maar God heeft dit alles ten goede gedacht.
Hier wordt geen verklaring gegeven, geen oorzaak aangewezen of een soort goddelijk beleid uitgestippeld of aannemelijk gemaakt, maar hier wordt een getuigenis afgelegd over God, die op zijn eigen wijze uit iets kwaads iets goeds kan laten voortkomen!
En zo kan het kruis een teken van hoop worden voor alle mensen, die lijden en uitzien naar nieuw leven!
Preek gehouden op de 3e zondag van de Veertigdagentijd (4 maart 2018) in de Grote of Mariakerk te Meppel n.a.v. Johannes 2 (slot)
Omgaan met het heilige
Ik weet niet wat u ervan vindt, maar ik vind het altijd vervelend, wanneer mensen grappen maken over God of over de Bijbel of wanneer Jezus belachelijk wordt gemaakt. Het stoort mij, wanneer datgene wat voor mij waardevol en belangrijk is, niet serieus wordt genomen.
Dat is vaak mijn (en uw) eerste reactie. Soms, als de grap goed doordacht is en scherp, kan het ook aanleiding geven tot een kritische doorlichting van je eigen opvattingen en geloofsvoorstellingen. Dat je dan denkt: hé, als mijn geloof er zó uitziet en als dat het beeld is van God, dat ik uitdraag of ongemerkt uitstraal, dan is er werk aan de winkel. Dan kan zo’n komische tik aanleiding zijn voor een serieuze bezinning. De Engelse cabaretier Stephen Fry voert God in zijn shows op als Iemand, die de regie over de loop der dingen volledig is kwijtgeraakt en zet zo een afschuwelijk beeld van Hem neer.
Sommigen willen hem vervolgen wegens Godslastering, maar ik denk, dat het beter is om als gelovigen bij onszelf te rade te gaan, zodat wij ons afvragen: is dit het beeld, dat wij van God uitdragen? Wordt het niet tijd om ons spreken over God nog eens kritisch tegen het licht te houden en te zuiveren van opvattingen, die aanleiding geven tot dit soort bespottingen?
Als we hier wat verder over nadenken dan raken wij eigenlijk aan de vraag: wat is heilig? Wat beschouwen wij als heilig en is wat wij heilig vinden inderdaad heilig. Je merkt dat, zodra je boos wordt of verontwaardigd reageert, wanneer mensen wat jij heilig vindt, onderuit halen of bespotten. Maar het kan ook voor jezelf een aanleiding zijn om nog eens goed na te gaan, waarom jij dit of dat heilig vindt. Meerder zaken kunnen als heilig aangemerkt worden:
Ik denk bijv. aan de zondag, het vaderland, het koningshuis, de kerkdienst, het huwelijk. Maar hoe heilig zijn dit soort zaken nog? Of zijn het ingestorte heilige huisjes?
Ik denk, dat we onderscheid moeten maken tussen de vorm waarin het heilige uitgedragen wordt en het heilige zelf.
En zo kun je zeggen, dat je het huwelijk heilig acht en dat je daarom nooit tot een echtscheiding zult overgaan, maar als de liefde in zo’n relatie volstrekt zoek is en men als kat en hond met elkaar leeft, wat stelt de heiligheid van het huwelijk dan voor?
M.a.w. de vormen, de uiterlijke verschijningsvorm, waarin het heilige zich voordoet en zichtbaar wordt – dat is niet het heilige zelf, maar het verwijst ernaar.
Jezus is ook altijd op zoek naar de kern, de basis, de crux waar het om draait. Hij schrikt er niet voor terug om de buitenkant aan de kaak te stellen om zó de binnenkant aan het licht te brengen.
Daarom lijkt het schoonvegen van het tempelplein een daad van heiligschennis, maar hij wil het werkelijk heilige juist aan het licht brengen.
Hij roept de mensen a.h.w. op: denk nog eens goed na over waar het nu werkelijk om draait. Wat houdt dienst aan God nu werkelijk in?
Als Jezus vanmorgen bij ons zou binnen lopen en de avondmaalstafel omver zou werpen en de bekers zou wegwerpen en het brood zou rondstrooien dan zouden wij daar allemaal schande van spreken. Die man heeft geen besef van het heilige, zouden we dan zeggen.
Behalve, wanneer hij zou zeggen: hé, jullie vieren nu wel zo mooi en zo netjes het avondmaal en er is niks op aan te merken, maar vergeten jullie niet het belangrijkste, het eigenlijke, namelijk dat je met elkaar een gemeenschap vormt, dat je samen mijn Lichaam vormt en mij present stelt in de wereld. Dat jullie leven van wat Ik jullie schenk en geef, en dat jullie mijn hartebloed, mijn lijf en leden zijn in deze wereld, in deze tijd.
Zo brengt Jezus’ heilige razernij aan het licht, waar het uiteindelijk en ten diepste om gaat. En we reageren eerst boos en verontwaardigd, maar bij nader inzien mogen wij wel blij zijn met zijn actie, want daardoor kwam duidelijker aan het licht, waar het om draait!
En ik heb in het kerkblad beloofd dat ik zo nu en dan eens zou proberen mijn preek in een paar puntige puntjes samen te vatten. Ik heb er vier:
- 1.Jezus is verontwaardigd omdat mensen de omgang met God hebben veruiterlijkt en vercommercialiseerd.
- 2.Als mensen vooral aan uiterlijke dingen hechten, zoals kerkelijke gewoonten, organisaties en gebouwen, dan is Jezus er als de kippen bij om daar tegen te waarschuwen en tegen op te treden. Religie is een zaak van het hart!
- 3.Wie dicht in de buurt van Jezus vertoeft zal altijd kritisch zijn t.a.v. iedere georganiseerde godsdienst en altijd zijn of haar best doen om die terug te buigen naar haar oorspronkelijke betekenis.
- 4.Geboden, religieuze plichten, instituties zijn alleen heilig voor zover ze bijdragen aan het welzijn van mensen: de kerk is geen doel op zichzelf, net zomin als de tempeldienst, maar een middel om ons te binnen te brengen, dat het uiteindelijk gaat om de liefde tot God en tot de naaste.
Preek gehouden op de 6e zondag na Epifanie 11 februari 2018 in de Oude Kerk te Meppel n.a.v. Markus 1: 40-45
Gemeden als de pest…
Beste kinderen, die zo dadelijk naar de nevendienst gaan: vandaag horen jullie en wij het verhaal, dat Jezus een melaatse man ontmoet. Iemand, die huidvraat heeft, zoals de NBV zegt. Het gaat om een heel erge ziekte aan de huid, die ook wel lepra wordt genoemd. In de tijd van Jezus – en ook later – moesten mensen die hieraan leden op afstand van andere mensen blijven. En ze moesten mensen waarschuwen, als ze eraan kwamen of wanneer anderen in hun buurt kwamen. Zij hadden een soort ratel bij zich en daar maakten zij dan geluid mee om duidelijk te maken: kijk uit, ik kom er aan…blijf uit mijn buurt, want anders krijg jij misschien ook wel deze vreselijke ziekte. (ik maak wat herrie met een knopendoosje, dat als ‘ratel’ fungeert)
We zingen nu ‘het lied van de club van ieder kind’ en daarna naar KND.
De melaatse man heeft vast en zeker op een bankje tegenover de synagoge zitten wachten tot Jezus naar buiten kwam. Hij wist ongetwijfeld, dat Jezus van tijd tot tijd sprak over het aanbreken van een nieuwe tijd, dat het Koninkrijk Gods nabijgekomen was – wat dat verder ook precies mocht betekenen, maar het klonk in ieder geval hoopvol en spannend – en hij hoopte, dat die Jezus dan ook de daad bij het woord zou voegen. Dat hij niet alleen zou spreken over die nieuwe werkelijkheid, maar dat hij daar ook iets van zou laten zien. Er moet toch een samenhang zijn tussen woorden en daden?
Ja, tussen haakjes, dat is inderdaad altijd weer de uitdaging, waar ook de kerk in alle tijden voor staat: hoe verhoudt de prediking, de verkondiging van het evangelie zich tot de barre werkelijkheid van alledag. Is de verkondiging alleen maar een zoethoudertje en een doekje voor het bloeden of is het een inspiratiebron van omwenteling, van verandering en herstel van vastgelopen situaties en scheefgegroeide verhoudingen en zal de verkondiging zo leiden tot vernieuwing en ommekeer of blijft alles zoals het was en valt de verkondiging als een veertje op het ijs i.p.v. als een steen in de vijver?
Terwijl de man, de melaatse man, hierover zit te peinzen ziet hij dat de deuren van de synagoge opengaan en hij kijkt vol spanning of hij Jezus naar buiten ziet komen. Want hij wil hem iets vragen, iets voorleggen.
Wat hij nu gaat doen is wel heel ongewoon en eigenlijk ook ongehoord, ja ten strengste verboden…hij zou zijn ratel moeten pakken en moeten roepen: opzij, opzij, want hier zit een melaatse. Pas op!
Nee, in plaats daarvan trekt hij zijn stoute schoenen aan en strompelt regelrecht op Jezus af en hij valt hem te voet.
En Jezus ziet het gezicht van de man, helemaal misvormd en opgezet, met dikke plooien en open plekken, de ogen bijna onzichtbaar en de huid verdikt en gevlekt, een soort leeuwengezicht en een olifanten-huid lijkt het wel. Wat een zenuwslopende rotziekte is lepra toch, dacht Jezus.
“Als er dan een God is, waarom dan zoveel ellende en narigheid…”, dat is een vaak terugkerende vraag, wanneer ik met mensen in gesprek ben over God, geloof en kerk (om het thema maar even in deze trits samen te vatten). Vaak komt die vraag op, wanneer men zelf getroffen wordt door ziekte of ongeluk, terwijl men misschien al 60 jaar of langer onbezorgd geleefd heeft in een wereld, die aan alle kanten en van begin af aan getekend is door gebrek, mislukking, misdaad en degeneratie. Maar daar had men blijkbaar geen last van. Voor veel mensen betekent geloven in God blijkbaar, dat Hij ervoor moet zorgen, dat hun tafel gedekt is en hun bedje gespreid is dat alles op rolletjes verloopt in hun leven. Geen vuiltje aan de lucht. Dat noem ik maar gemakshalve ‘mooi weer-geloof’.
Of betekent geloven in God, dat ik eraan vasthoud, dat te midden van het lijden en ook wanneer alles mij uit handen valt, er een Macht is, die mij draagt en die mij liefheeft tot het uiterste en daaraan voorbij?
Dit ook even tussen haakjes, want we keren nu weer terug naar die ontmoeting tussen Jezus en die melaatse man. Wat een rotziekte is lepra toch, hoorden we Jezus denken. En Jezus vraagt zich niet af, of dit de wil van God is enzo…maar hij voelt zich eerder geroepen om het gevecht aan te gaan tegen deze ziekte en zó de wil van God aan het licht te brengen.
Want de man vraagt aan Jezus of hij hem wil rein maken, hem wil afhelpen van zijn melaatsheid, zodat hij weer kan functioneren als mens in de samenleving. Niet meer aan de rand, niet meer buitengesloten van alles: nooit naar een feestje, nooit naar de synagoge, nooit naar de winkel…altijd maar geïsoleerd, nagekeken en verafschuwd. Nooit meetellen, altijd achteraan staan, gestigmatiseerd door het leven gaan. Is dat wel leven, eigenlijk? Hoeveel mensen in onze samenleving en in de wereld kunnen zich hierin niet herkennen? Zonder deze ziekte te hebben worden zij gemeden als de pest, omdat ze van een andere cultuur zijn, anders denken, een andere huidskleur hebben, een ander geloof, andere seksuele geaardheid…
Nee, dat is geen leven, vindt Jezus. Daarom heeft hij medelijden met deze man. En hij wil er alles aan doen om deze mens weer een deel van leven te geven.
Ja hoor, zegt Jezus…ik wil. Ik wil, dat jij weer volwaardig mens wordt, dat je weer kan deelnemen aan het sociale verkeer, dat je niet meer nagekeken wordt, dat mensen niet meer met een boog om je heen zullen lopen, dat je je ratel kunt opbergen op zolder, dat je, kortom, voluit mens wordt, zoals ik het wil, zoals God het wil!
Deze wonderlijke, openhartige en liefdevolle ontmoeting, waarbij Jezus er niet voor terugdeinst om deze man aan te raken – daarmee aangevend, dat hij geen afstand voelt, dat er wezenlijke nabijheid is van mens tot mens – leidt tot een doorbraak, tot een ongekende en ongehoorde transformatie en transitie.
De man wordt volledig als mens aanvaard en uit zijn isolement gehaald door een simpele aanraking en een liefdevol woord.
Jezus stuurt de man naar de priester om hem genezen te laten verklaren. De priester geeft hem bij wijze van spreken een stempel ‘gezond’ en heft daarmee alle beperkingen op. Vanaf dat moment is hij vrij man, bevrijd van zijn melaats-zijn en vrij om te gaan en te staan waar hij wil.
Merkwaardig, dat Jezus niet wilde, dat er ruchtbaarheid werd gegeven aan deze ontmoeting. We zitten nog maar in hoofdstuk 1 van Markus, die in vliegende vaart het optreden van Jezus vertelt, maar tussendoor onderstreept Markus, dat er hier sprake is van een ‘geheim’, het ‘messiasgeheim’. Het is niet bestemd voor de straat en de grote klok, maar in de verborgenheid wordt het zaad van het Koninkrijk gezaaid. Soms licht het op als een komeet in de nacht, maar vaak zien we niet wat het evangelie uitricht in de wereld. Het is als een zuurdesem, dat alles doortrekt – je kunt niet zeggen: kijk, hier is het of daar! We zouden dat wel veel prettiger vinden en het zou op de wereld ook meer indruk maken, maar Jezus kiest een andere weg…dat is de weg van de vernedering en de verborgenheid, uiteindelijk zelfs de weg van het lijden en het kruis.
Zó, op die wijze, is hij present in de wereld, op verborgen, eenzame plaatsen buiten de steden – dat is natuurlijk niet letterlijk bedoeld, maar als aanduiding van ‘uit het zicht’, niet roepend op de straten, maar stil en onhoorbaar doet Hij van zich spreken en onzichtbaar en zonder ophef laat Hij zich zien.
Meester, men zoekt u wijd en zijd, komend langs velerlei wegen. Daarom zoekt u elk mensenkind. Zoek, herder, mij, opdat ik vind en steeds meer bij U zal horen (LB 837: 4 – nieuwe versie).
