Preek gehouden in de Grote of Mariakerk op de 3e zondag van de herfst 7 oktober 2018 (tevens Israëlzondag) n.a.v. Maleachi 2: 10-16 en Markus 10: 1-16
De liefde bindt
Veel mensen denken, dat ‘religieus zijn’ betekent, dat je bepaalde dingen niet mag en andere dingen ‘moet’. ‘Geloven’ of ‘gelovig-zijn’ wordt opgevat als het naleven van bepaalde voorschriften en regels.
‘Mag jij dat van je geloof?’ kan een moslimvriend aan mij vragen als hij bij mij aanschuift op het terras bij Oasis, terwijl ik een slok neem van een heerlijk blond biertje. Ik verslik me dan bijna en zeg: “Ja, dat mag ik. Mijn geloof geeft mij daar geen regels voor”. “Nou, de mijne wel”, zegt hij dan. Een moslim mag geen alcohol drinken. Punt uit.
Ik spreek vaak genoeg mensen, die vroeger zgn. streng-christelijk zijn opgevoed en die komen dan altijd met het verhaal, dat ze op zondag niet mochten fietsen en twee keer naar de kerk moesten en zich daar stierlijk verveelden en dat je geen seks voor het huwelijk mocht en zo nog een paar regels. Natuurlijk had men zich daar in de loop der jaren aan ontworsteld en nu was men een vrij en blij ongelovige.
Vandaag komt de vraag om de hoek kijken of de kerk nu vooral aan de kant van de regels staat of zich laat inspireren door de figuur van Jezus. Want Jezus loopt ook aan tegen de regel-religie van zijn dagen, die uitgedragen wordt door de Schriftgeleerden en de Farizeeërs. Mag dit en mag dat?
We hebben vandaag ook Israëlzondag en dan staan we stil bij de onopgeefbare verbondenheid met Israël, met het jodendom, de joodse religie, het Oude Testament, het land en het volk Israël: een heel gecompliceerde en aangevochten verhouding, waarover ik ook een paar dingen gezegd heb ik het kerkblad.
Als wij een beetje op een afstand naar het jodendom als religie kijken dan valt ons op, dat het doorgaans zo wettisch is. Het niet mogen fietsen op zondag verbleekt bij de nauwgezetheid en in onze krampachtigheid, waarmee orthodoxe joden de sabbat vieren. Een Jood moet zich aan 613 ge- en verboden houden en één bepaling is bijv., dat je geen vuur mag ontsteken op de sabbat, die op de voorafgaande avond begint. Zit je dan maar in het donker of mag je wel elektrisch licht aandoen. Nee, zegt de strikte rabbijn dan: als je het lichtknopje gebruikt ontstaat er een vonk in de schakelaar – ook al zie je die niet – en dus maak je vuur en dat mag niet. Dus daar is dan het volgende op gevonden: je vraagt iemand, die goj of niet-Jood is, om even bij je langs te komen om het licht aan te doen. Probleem opgelost: je hebt je aan de wet gehouden en je hebt toch licht!
Uit de discussie van vanmorgen over het al of niet mogen wegzenden van je vrouw blijkt, dat Jezus zich niet zo kan vinden in het schema: dit mag wel en dat mag niet. Hij is veel vrijer en hij probeert tot de kern van de zaak zelf te komen.
Regels zijn regels zul je Jezus niet gauw horen zeggen. Natuurlijk is hij ook helemaal opgevoed en thuis in de Joodse wetgeving en hij weet drommels goed hoe de rabbijnen en Schriftgeleerden ermee omgaan, maar hij gaat nooit mee in hun wetticisme of regeltjesfetisjisme.
Zo wordt Jezus vandaag ingetrokken in een discussie over echtscheiding: mag iemand zo maar zijn vrouw wegsturen? En dan werden er honderden voorbeelden bedacht uit de praktijk van het leven op grond waarvan dat dan mocht of niet mocht. Mocht je haar wegsturen omdat zij de aardappels had laten aanbranden? Mocht je haar wegsturen, omdat zij een keer hoofdpijn had en geen seks wilde? Mocht je haar wegsturen, omdat zij de sleutel van de achterdeur ergens had laten liggen? Mocht je haar wegsturen, omdat zij wel eens flirtte met de buurman?
Jezus heeft helemaal geen zin om in dit soort kwesties een uitspraak te doen. Hij zegt niet: in het ene geval wel en in het andere geval niet. Nee, ik denk, dat hij vooral wil opkomen voor de vrouw, voor haar kwetsbare positie in een patriarchale samenleving. Maar vooral wil hij het huwelijk op zichzelf verheffen tot waar het vandaan komt en aanduiden waar het eigenlijk om gaat.
En daarom verwijst Jezus niet naar de wet van Mozes, zelfs niet naar het zevende gebod “Gij zult niet echtbreken”, maar hij neemt de mensen mee naar het paradijs.
Jezus zet het huwelijk, de liefde tussen twee mensen, in het perspectief van het paradijs en van het Koninkrijk Gods. Keer nog eens terug naar hoe en waartoe het begonnen is. Denk nog eens terug aan de eerste, ontwakende liefde en genegenheid. Denk terug aan hoe alleen en eenzaam je was en hoe daar, Goddank, een partner op je weg kwam in wie je helemaal opging. En jullie werden een eenheid, fysiek en spiritueel. En hoe zou je dat nu ongedaan kunnen maken? Ja, je kunt de relatie formeel laten ontbinden en voor de wet is het daarmee afgelopen, maar kun je de liefde en de ervaringen van liefde tussen twee mensen ongedaan maken? Kun je wat God bijeen gebracht heeft uit elkaar halen?
En vergeet de kinderen niet. Nee, die zet hij ineens in het midden en dat is niet voor het eerst en ook niet voor niks. Kijk, die kinderen zijn de kwetsbare en waardevolle vruchten van de liefde. Zij kunnen zomaar de dupe worden van het bekoelen van de genegenheid en het vergeten van de eerste liefde.
In het huwelijk draait het om de liefde. Zij is de spil en de kern van het huwelijk, dat de vorm is waarin de liefde kan bloeien. Niet het huwelijk is heilig, lijkt Jezus te willen zeggen, maar de liefde is heilig.
Dat is een geschenk van God, dat ons toevalt en waaruit wij mogen leven. Liefde tussen twee mensen ontstaat als vanzelf. Het is een Godswonder en een Godsgeschenk en daar heb je geen wetten voor nodig. Wetten komen pas in beeld als de liefde ten einde is.
Of je nu de profeet Maleachi beluistert of Jezus ziet worstelen met de wetgeleerden – zij proberen beiden tot de kern van de zaak door te dringen en boven de wetgeving en het formele uit te stijgen. En daarom kan het huwelijk, bedoeld is ‘de liefde’, als zinnebeeld of afbeelding gelden tussen de verhouding van God en zijn volk, God en de wereld. Het leven is groter dan de aarde en de liefde is wijder dan de hemel. Er vallen termen als ‘paradijs’ en ‘Koninkrijk Gods’ om onze zinnen te prikkelen naar iets hogers en groters, iets wat blijvend en eeuwig is.
Wat God heeft samengevoegd kan een mens helemaal niet scheiden: de liefde is en blijft de dragende grond en vaste band tussen twee mensen. Wat je vanaf je jeugd aan meegekregen hebt – en ook daarom zet Jezus de kinderen in het midden – dat blijft in je hart bewaard en kan door niemand worden verwijderd.
Laten we zo leven in deze wereld, met het oog op en vanuit het Koninkrijk Gods, dat gekomen is en komt, niet krampachtig en wettisch, maar vanuit de liefde en als kinderen Gods tot vrijheid en blijheid geroepen. “Heb lief en doe wat je wilt”, zo zou Augustinus mijn preek a.h.w. samenvatten.
