Gerardus Kuypers
GERARDUS KUYPERS (1722-1798)
Mijnsheerenland 11 okt. 1722, † Groningen 5 juni 1798, zv. François Kuypers, pred., en Anna Onderdewyngaard. Stud. theol. Leiden 1739. Geref. hulpprediker Amsterdam 1744. Geref. predikant Jutphaas 1745, Nijkerk 1749, Winschoten 1759, Scheemda 1760. Hoogl. theol. en academieprediker Groningen 1765. Gehuwd met Anna Catharina Huysinkvel(d)t op 28 apr. 1748 te Woudrichem. Na haar overlijden opnieuw gehuwd met Josina Petronella Alberda (1724-1804) (weduwe van A.E. Sichterman) op 16 dec. 1759. Zoon Christiaan François Kuypers (1752-1798) was geref.predikant, laatst in Wolphaartsdijk.
Levensloop
G. Kuypers trad in de voetsporen van zijn vader door predikant te worden. Daartoe volgde hij de studie theologie aan de universiteit van Leiden, waar hij o.a. les kreeg van de befaamde A. Schultens. Onder diens leiding verdedigde hij in 1743 zijn dissertatio, waarin hij het belang van de studie van het Arabisch aantoonde. Zijn theologische scholing ontving hij van prof. J. van den Honert. Studiegenoten waren o.a. J.E.J. Capitein, P. Chevallier, J. Schultens en Joh.J. Heringa.
Na een jaar hulpprediker geweest te zijn in Amsterdam nam hij het beroep aan naar Jutphaas. In 1749 vetrok hij naar Nijkerk, waar zich bijzondere gebeurtenissen gingen afspelen, die bekend zijn geworden onder de benaming ‘Nijkerker beroeringen’ (zie aldaar). De discussie over de betekenis en waarde van deze gemoedsuitingen werd breed uitgemeten in de pers en andere publicaties. Na enkele jaren keerde de rust weer.
In 1759 vertrok Kuypers naar het Noorden des lands, toen hij een beroep aannam naar Winschoten en een jaar later naar Scheemda. Mede door zijn huwelijk met een telg uit het invloedrijke geslacht Alberda kwam hij in aanmerking voor een benoeming als hoogleraar aan de hogeschool te Groningen als opvolger van D. Gerdes. Zijn vriend en studiegenoot Paulus Chevallier doceerde hier ook. Van 1765 tot aan zijn dood heeft hij deze functie bekleed.
In de jaren 80 begon Kuypers zich kritisch uit te laten over het functioneren van de stadhouder Willem V en toonde hij openlijk sympathie voor de ideeën van de patriottenbeweging. Hij noemde zichzelf graag christen-patriot. Kuypers overleed in 1798 en werd geprezen om zijn vroomheid en vriendelijkheid door de rector Thomassen à Thuessink.
Geschriften
De geschriften van Kuypers zijn onder te verdelen in wetenschappelijke publicaties, gelegenheidsgeschriften en homiletisch werk. Een volledig overzicht is te vinden in C. Huisman’s Geloof in beweging. Gerardus Kuypers, pastor en patriot tussen vroomheid en Verlichting (Zoetermeer 1996), pp. 202-204.
Als vertegenwoordiger van de Nadere Reformatie kan hij zeker aangemerkt worden, m.n. wanneer men let op zijn rol en houding inzake de Nijkerker beroeringen. Zijn publicaties in die periode geven er blijk van, dat Kuypers open stond voor het werk van de Heilige Geest in de bekering en vernieuwing van mensen, wat zich kon uiten in heftige gemoedsbewegingen. Zie vooral zijn Getrouw verhaal en apologie. Hierover meer onder * Nijkerker beroeringen. Er zijn enkele preken van Kuypers gepubliceerd, die duidelijk ingaan op de politieke situatie in de Republiek, o.a. De Christen Patriot.
Betekenis
Kuypers heeft zijn bekendheid en betekenis vooral te danken aan zijn betrokkenheid bij de Nijkerker beroeringen. Zijn prediking sloeg dermate aan, dat sommigen hevig geëmotioneerd
raakten en meer zekerheid zochten betreffende hun zielenheil. Kuypers hield de mogelijkheid open, dat de Heilige Geest op deze wijze de gemeente verlevendigde en tot meer geloofszekerheid bracht. Kuypers verdedigde het goed recht van de emotie en kan in die zin als een vertegenwoordiger van het piëtisme worden beschouwd. Hij zag de ‘aandoeningen’ niet zozeer als een voorwaarde tot het verkrijgen van het behoud, maar wel als een mogelijk kenmerk van een waar geloof, evenwel geen noodzakelijk kenmerk.
In de traditie van de NR is zijn sympathie voor de patriottenbeweging uniek te noemen.
Literatuur BLGNP, deel 5; C. Huisman, Geloof in beweging. Gerardus Kuypers, pastor en patriot tussen vroomheid en Verlichting (Zoetermeer 1996); J. Spaans (red.), Een golf van beroering. De omstreden religieuze opwekking in Nederland in het midden van de achttiende eeuw (Hilversum 2001); J. Fekkes in: Een veelzijdige verstandhouding (2007).
C. Huisman
