In het juninummer 2023 van het Arnhems Historische Genootschap 'Prodesse Conamur' is mijn artikel over het verblijf in en rond Arnhem van Ds. Jan Scharp opgenomen. Hieronder het grootste deel daarvan.

Een Hollander in Gelders Arcadië

Het ‘speelreisje’ van Ds. Jan Scharp in 1809 in en rond Arnhem

In de zomer van 1809 maakt Ds. Jan Scharp uit Rotterdam een recreatieve tocht van drie maanden door Nederland, België en Duitsland. Alweer op weg terug naar huis deden zij – mevrouw en dochter Scharp waren er ook bij - ook enkele dagen Nijmegen en Arnhem aan. Over hun indrukken en ervaringen in Arnhem en omgeving gaat dit artikel, dat gebaseerd is op het reisverslag van Jan Scharp, dat hij in achttien voordrachten samenstelde voor zijn vrienden van het literair genootschap ‘Verscheidenheid en Overeenstemming’ in Rotterdam. Het reisverslag dat hij maakte vormt een waardevolle bron voor de geschiedenis van Gelders Arcadië en een bijzondere aanvulling op al bekende dagboeken en reisverslagen, zoals ‘De Wandelingen’ van Isaac Anne Nijhoff.

Op woensdag 16 augustus om 8 uur vertrokken zij vanuit Nijmegen in de regen met een 4-spansrijtuig richting Arnhem. Eerst werden zij de Waal overgezet door middel van een gierbrug. Vanaf het midden van de rivier had men een prachtig gezicht op de stad.

            Langs het dorpje Lent vervolgden zij hun weg over een zanderige weg en zagen overal nog de ellendige gevolgen van de recente overstroming: bomen en boomgaarden vernield, hutten scheefgezakt en een zichtbaar schrale oogst in het verschiet.

            Via Elst met zijn robuuste toren kwamen zij langs het Zevenbrugse Tolhuis waar zij 1 gulden tol moesten betalen, maar ook een goed glaasje cognac kregen ingeschonken. Daarna langs de kerk van Elden (nu Arnhem-Zuid) passeerden zij over een schipbrug de Rijn en bereikten om half 11 Arnhem. Zij namen hun intrek in ‘Het Gouden Zwijnshoofd’. Het was niet zozeer de bedoeling om de stad te bezichtigen, maar eerder de buitenplaatsen rondom de stad.

Natuurlijk moest men wel eerst over het Walburgsplein de prachtige Eusebiuskerk bezoeken, die aan de hervormden was toegekend, omdat die hier in de meerderheid waren. Een schitterend interieur van banken voorzien, een fraai gebeeldhouwde preekstoel en een voortreffelijk orgel. Scharp wilde even verwijlen bij de grafsteen van zijn collega Ahasverus van den Berg, die in 1807 was overleden en die hier jarenlang predikant was geweest. Scharp had hem ook persoonlijk gekend, omdat zij enkele jaren samen in de commissie voor de kerkgezangen hadden gezeten.

          ’s Middags gingen zij naar de familie Mos, die een buitenverblijf ‘Bekenkamp’ hadden, waar zij hartelijk ontvangen werden. Om het huis was een complete ‘Negerij’: twee boerenwoningen, een kaasmakerij, een tabaksplantage en een oliemolen door waterkracht aangedreven. Vanuit de salon had men een prachtig uitzicht op de landerijen en met behulp van een telescoop kon Scharp helemaal tot aan de Elterberg kijken, die nu vlakbij leek te liggen, wat hem in hoge mate verbaasde.

            Daarna liepen zij langs het beroemde ‘Klarenbeek’, dat nu in bezit was van baron Van Pallandt en zij bezochten vervolgens het landgoed ‘Angerenstein’,

… met lieve cascades en fonteinwerken, vreemde gewassen, waterkommen en vijvers. De jongelui vermaakten zich bij de attrappes , gemaskeerde watersprongen.

Na de nacht in Arnhem te hebben doorgebracht vertrokken zij ’s morgens (donderdag 17 augustus) naar het prachtige Velp. ‘Men kan zich bijna niets fraaiers voorstellen’, zo liet Scharp zijn aandachtige hoorders weten. ‘Geen wonder, dat hier ’s zomers veel toeristen verblijven, want hier kan men het landleven in optima forma beleven. Alles is hier ongekunsteld en in harmonie met de natuur. De stijve wellevendheid en de stedelijke maskerade mist men hier ten enenmale’.

     Hier verjeugt zich de stram wordende ouderdom en ik zelve scheen mij toe een douzijn jaren jonger te wezen.

          Zij brachten een kort bezoekje aan het buiten ‘Overbeek’ dat heel fraai is, maar niet zo groot. Schitterende watervallen en fonteinen waren er te zien en ook aardige ‘attrappes’, waar vooral de jonge mensen zich mee vermaakten. Bij één van de cascades vond men een onderaardse gang en daarin een ‘heremitage’, waarvan de wanden en het plafond met mos waren bedekt.

            Vervolgens reden zij naar ‘Beekhuizen’, dat vele malen groter is dan ‘Overbeek’ en waar men wel drie dagen kon doorbrengen. Er was hier eigenlijk geen herenhuis te zien, maar één en al natuur: uitgestrekte bossen en bergen, vanwaar men een schitterend uitzicht had op Kleef en Emmerik.

            Er was ook een prachtige grote vijver, die gevuld werd met ijskoud water vanuit beekjes en bronnen. Ook hier was een stikdonkere gang, die uitkwam op een vierkante woning van een heremiet. Daarna kwam men in een iets minder donkere gang, die onverwacht uitliep in het bos. Daar was een soort koepel gebouwd, waarin toeristen in een album iets van hun ervaring en waardering konden schrijven. Scharp las daarin goede en geestige ‘Impromptu’s’.

            Daarna vervolgden zij hun uitstapje naar Rozendaal, waar zij recht tegenover het kasteel van baron Torck van Rosendael een versnapering nuttigden. Dit landgoed vertoonde werkelijk het aangenaamste wat men zich kon inbeelden en was in allerlei opzichten één en al variëteit. De natuur was hier prachtig verweven met kunst en smaakvolle inrichting: alles straalde hier excellence uit, ook het middagmaal trouwens: een salade met koude koteletten, gesneden ham, Kamper steur en roomsoezen met fruit. Uitstekend, maar men liet ons ook duur betalen!

Overheerlijke bossen, trotse lanen, uitmuntende fonteinen, stoute watervallen, bekoorlijke beken, gevoed door vijf vijvers, een enorme waterval, de aardigste attrappes, fraaie galerijen, een schoon huis en treffelijke stallen. Ik had hier in dit betoverd en betoverend paradijs wel acht dagen willen blijven.

Een uurtje verderop ligt ‘De Lichtenbeek’, dat eigenlijk allereerst een plantage of kwekerij is. Het was nog maar net aangelegd en daardoor was er in de benauwende hitte weinig schaduw ter verkoeling te vinden. De waterwerken waren ook beduidend minder dan die van Rozendaal en bedriegertjes ontbraken in het geheel. Er was nog wel een vrij groot eiland, dat gebruikt werd als kerkhof met enkele grafstenen met opschriften. Vlak daarbij een hermitage met een heremiet als permanente bewoner, zoals elders op het terrein een oude boer een kamer en een keuken had aangelegd in een grot, waarin hij woonde. Vreemde kostgangers, vond Scharp.

            Aan het einde van de middag waren zij weer terug in ‘Het Gouden Zwijnshoofd’ te Arnhem. Van daaruit vertrokken zij met gezwinde spoed naar hun logement ‘Het Posthuis’ in Nijmegen, want de volgende dag zouden zij per schip over de Waal naar Gorkum vertrekken. Daar zouden zij nog enkele dagen bij hun zoon, die daar woonde, bivakkeren om vandaar weer richting thuishaven Rotterdam te reizen.

            Het bezoek aan Arnhem en omgeving was in het geheel van de totale reis maar van korte duur geweest, maar zijn uitvoerige verslag ervan voor zijn vrienden in Rotterdam toont aan, dat hij hier bijzondere en onvergetelijke indrukken had opgedaan.

Overdenking gehouden in De Drie Ranken te Apeldoorn op de 5^e zondag van Pasen, zondag Cantate 7 mei 2023 n.a.v. Openbaring 14: 1-3

Het oude en nieuwe lied(je)

Op zondag ‘Cantate’ is het zingen en musiceren geblazen. Van oudsher geven Psalm 96 en 98 de toon aan: Zingt, zingt voor de HEER een nieuw lied! Een nieuw gezang, een nieuw zingen. Zingen is een heerlijke activiteit, die je alleen kunt praktizeren – onder de douche bijv. – of die je gezamenlijk uitoefent, in een koor of zoals wij hier bijeen zijn: een zanggroep en wij als gemeente. Prachtig is dat en heerlijk om te doen. Zingen gebeurt op vele plekken in onze cultuur: in het concertgebouw, op podia van festivals, in het stadion…maar vooral toch in de kerk. Dat is de plek bij uitstek waar gezongen wordt, liederen waarin wij onze klacht en ons gemis uitzingen, maar ook onze dank en onze verwachting. Wij zingen liederen van hoop, liederen van verlangen, liederen over het ons geschonken heil – psalmen, gezangen en geestelijke liederen, oude en nieuwe liederen, ja liederen zonder tal.

Ook in de Openbaring van Johannes wordt veel gezongen en daarom hebben wij vanmorgen ook een klein fragment uit die wonderlijke visioenen gelezen, namelijk uit H. 14, waar verteld wordt, dat er in de hemel, voor de troon van God gezongen wordt. Niet zomaar een liedje, maar een nieuw gezang, ja misschien is het beter om te vertalen: het gaat hier om het nieuwe zingen.

Vóór de troon van het Lam staan daar die 144.000, het getal van de nieuwe mensheid – Israël in het kwadraat – en zij zingen een nieuw lied. Hoe moeten of kunnen wij dit verstaan of enigszins bevatten?

Als je een kast bij de IKEA koopt of een doosje medicijnen bij de apotheek ophaalt zit er altijd een bijsluiter bij. Dan weet je hoe je zo’n kast in elkaar moet knutselen: er zit zo’n papier bij, waarop met duidelijke tekeningen (of soms ook niet zo duidelijke) stap voor stap wordt uitgelegd hoe je dat moet doen: stap 1, stap 2 tot aan 36 en dan staat je kast er, als het goed is. Een bijsluiter bij je medcijnen vertelt hoe je die moet innemen met ook waarschuwingen, wat je vooral niet moet doen.

Helaas heeft Johannes bij zijn Openbaring geen bijsluiter gevoegd. Ik denk dat hij dat niet nodig vond, want zijn eerste hoorders en lezers hadden maar een half woord nodig om hem te begrijpen. Maar later werd dat anders. Toen begon men er van alles en nog wat in te lezen, ieder vers werd verbonden met een gebeurtenis in de wereldgeschiedenis en het geheel werd opgevat als een script van de film van de toekomst.

Daardoor is dit geschrift, dat bedoeld was als een troostboekje voor de vervolgde gemeente, geworden tot een horrorscenario van een op handen zijnde toekomst. Tot welke excessen dat kan leiden las ik vorige week in de krant, hoe een secte in Kenia zich heeft teruggetrokken op een groot landgoed en zichzelf uithongert, omdat Jezus’ wederkomst aanstaande is. Men wil hem a.h.w. zo al tegemoet gaan. Onbegrijpelijke waanzin en Johannes zou zich in zijn graf omdraaien als hij zou horen, dat dit uit zijn geschrift is voortgevloeid.

Als Johannes een bijsluiter of leeswijzer had geschreven had hij daar in ieder geval in gezet: lees mijn geschift niet letterlijk, niet als geschiedenis, niet als toekomstmuziek, maar als inzichten in een symbolische werkelijkheid, als ‘Hoofdsom der Historie’, zoals Ds. Miskotte zijn uitleg over de Openbaring noemde, toen hij deze bijbelstudies in de oorlogsjaren in Amsterdam voor buitenkerkelijke intellectuelen gehouden, in boekvorm publiceerde. Johannes zegt eigenlijk: ik probeer te beschrijven wat onbeschrijfelijk is, ik geef inzichten in wat voor ons verborgen is, ik wijs op dingen, die we niet zien, ik vertel verborgenheden, die we niet weten. En zo heb ik het ook over een lied, dat nieuw is, dat onverstaanbaar en onbegrijpelijk is, tenzij je het gaat zingen. Als je je laat meeslepen met dit lied en je begint ook zelf te zingen, dan begint het te dagen en openen zich vergezichten, waar je blij van wordt.

Dat nieuwe lied wordt in de hemel gezongen – of anders gezegd: overal waar dat nieuwe lied begint te klinken wordt iets van de hemel zichtbaar.

Het zingen van een nieuw lied vraagt om bereidheid om je ervoor in te spannen. Zo’n nieuw lied komt je niet aanwaaien. Het moet geleerd worden.

Wij hechten doorgaans aan het bekende lied. Dat kun je wel dromen en zing je op de automatische piloot. Maar op den duur begrijp je niet meer wat je zingt, het is zo bekend, dat het zelfs vreemd voor je geworden is. Ik herinner me, dat ik eens met een groep ouderen sprak over bekende liederen en dat we toen kwamen te spreken over ’t Hijgend hert der jacht ontkomen’ en dat ik toen vroeg waar dat lied over ging en dat eigenlijk niemand helder kon uitleggen wat de clou van dat vers was. Iedereen kende het, maar wist niet meer waar het over ging. Met een nieuw lied is dat anders…

Een nieuw lied moet je veroveren, de melodie onder de knie krijgen en de betekenis van de tekst moet je je eigen maken.

Maar ik denk, dat Johannes niet alleen denkt aan het prachtige werk van de cantor, cantorijen en zanggroepen, ik denk dat hij ook zinspeelt op de oude en een nieuwe werkelijkheid.

Johannes ziet gebeuren dat er rondom de troon van het Lam zich een nieuwe werkelijkheid ontvouwt. Natuurlijk is het Lam beeldtaal voor de weg en het werk van Jezus Messias, die in lijdzaamheid en met geduld zijn weg ging ten dienste van de mensen. Niet hoog en geducht, niet vreeswekkend en autoritair, maar dienend en vriendelijk, zachtmoedig en ontwapenend. Zo ontstond er iets van een messiaanse gemeenschap, mensen van een nieuwe werkelijkheid, die een ander lied begonnen te zingen.

Zij hadden genoeg van het oude liedje, waarbij altijd de grootste mond de overhand had, - de oude wereld van de macht en het geld, de winners en de verliezers. Waar altijd het recht van de sterkste geldt en de eenvoudigen van geest het onderspit delven. Altijd weer hetzelfde oude liedje: in het groot en in het klein zien we het voor onze ogen gebeuren: de waanzin van steeds meer, de harteloosheid t.a.v. hen die geen been hebben om op te staan – de oude wereld, de oude politiek, de oude economie, het oude liedje.

Maar kijk eens, wat er gebeurt, wanneer een nieuw lied wordt aangeheven. Dan begint alles te schuiven en te wankelen, dan vallen torens van Babel om en is het gedaan met de macht van de Titanen en de Torenbouwers en begint zich een nieuwe werkelijkheid te ontwikkelen, rondom de troon van het Lam.

Hoe meer en intenser we meezingen met dat nieuwe lied – vrolijk en opgewekt – des te meer zal het oude liedje verstommen en zal de nieuwe werkelijkheid zich vertonen en zal de hemel de aarde raken, rakelings nabij en opnieuw en ook telkens weer zal klinken: Zingt voor de Heer een nieuw lied! En: wij zullen ook gaan denken en handelen in de geest van het nieuwe lied en zo kan op ieder moment een klein stukje hemel op aarde zichtbaar worden!

Preek gehouden in de Catharijnekerk te Heusden op de 2^e zondag van Pasen 16 april 2023 (Quasimodo geniti – Als pasgeboren kinderen) n.a.v. Johannes 20: 24-29. In deze dienst werden Luuk van Gool, Beau Robbie Michelle Maagdenberg en Elvy den Besten gedoopt.

Tweede hands-gelovigen

Heb je een nieuwe auto, vroeg ik aan een vriend, die bij mij langs kwam en uit zijn glimmende bolide stapte. Nee, zei hij heel eerlijk, hij is 2^e hands. Dat is zo goed als nieuw! reageerde ik.

Ik gebruik deze ontmoeting om vanmorgen met u na te denken over 2^e hands geloof.

Je hebt natuurlijk de gelovigen van het eerste uur: de eerste leerlingen van Jezus, die alles met hem hadden meegemaakt. De lange weg die dood liep op het kruis. En dat waren ook de mensen, die verrast werden door zijn verschijning ten derde dage. Maria, die dacht dat zij oog in oog stond met de tuinman, maar bij nader inzien aangesproken werd door de levende Heer. En weer anderen, die bemerkten dat hij als een vreemdeling met hen meeliep en dat zij Hem toen onverwacht herkenden in de breking van het brood. En hoe Hij verscheen aan hen op het strand, toen zij de hele nacht niks gevangen hadden. Allemaal stuk voor stuk ontmoetingen die je ‘uit de eerste hand’ zou kunnen noemen.

Indrukwekkend en onweerspreekbaar: ik heb hem met eigen ogen gezien, konden zij zeggen. Hij leeft, geen twijfel mogelijk. Ik heb hem zelf gezien en gesproken en horen spreken.

Deze gelovigen kun je daarom ook wel ervaringsdeskundigen noemen. Die eerste-handsgelovigen kun je ook nu nog tegenkomen: mensen, die bijzondere dromen hebben gehad of visioenen, waarin de levende Heer tot hen sprak of hen uitnodigde om iets voor Hem te doen. Mensen, die bijzondere geloofservaringen hebben en precies het uur en de dag weten, waarop zij tot geloof kwamen. Zij zijn vaak heel stellig over hun geloof, dat het echt is en onbetwijfelbaar en zij menen vaak, dat anderen dat missen. En zo ontstaat ongemerkt een soort elite van gelovigen, die het alleen weten, het alleen hebben, het zelf ervaren hebben en die denken, dat God alleen op hen een oogje heeft.

Maar zoals gezegd, ik wil vanmorgen een pleidooi voeren voor de 2^e hands-gelovigen. Dat zijn de mensen zonder ervaringen, die boordevol twijfels zitten en die wel zouden willen geloven, maar het niet kunnen.

Is Thomas misschien zo iemand? Nou, hij lijkt er wel op en hij baant a.h.w. de weg naar die 2^e handsgelovigen. Hij is een soort tussenfiguur.

Hij is in eerste instantie ook een man zonder ervaringen: hij was er niet bij, toen de Heer aan zijn broeders en zusters verscheen. Hij wil hun verhalen daarover ook niet geloven. Hij is sceptisch en zit vol argwaan. Grote verhalen en unieke ervaringen daar heeft hij niks mee.

Maar, Thomas, zo wil ik hem en mijzelf vragen: wat vind jij dan overtuigend? Wanneer geef jij je gewonnen? Welke bewijzen zijn voor jou beslissend?

En wanneer weet je het dan zeker, als je gezien en gevoeld, als je gehoord en als ook je rede gerust gesteld is?

Er zijn in ons werelddeel nogal wat mensen, die zeggen niet in God te geloven. God bestaat niet is de eenvoudige stelling, want ik heb Hem nog nooit gezien en sommige filosofen sloven zich uit om op een wetenschappelijke manier aan te tonen, dat God inderdaad niet bestaat. En dan zijn er weer theologen, die hun uiterste beste doen om te bewijzen, dat God wel bestaat. Een ijdel welles-nietes-spel, waarbij ik moet denken aan Psalm 2: die in de hemel troont lacht en drijft de spot met hun woordenkramerij.

Want God laat zich niet op de ontleedtafel leggen en onze argumenten voor of tegen het bestaan van God smelten als sneeuw voor de zon, zodra wij ontzag beginnen te krijgen voor de majesteit en overmacht van God, die ons uit het niets tevoorschijn heeft geroepen en gezegd heeft: Mens, hier ben je, leef en wandel voor Mijn aangezicht!

Maar Thomas staat daar niet voor open. Hij wil zien, voelen, ervaren, weten, proefondervindelijk bewijzen.

En Jezus komt op hem toe, hij staat het toe, hij wil zich laten kennen, en hij wil in het midden zijn waar twee of drie in Zijn Naam vergaderd zijn. Ja, vooral in de kring van zijn leerlingen wil Hij zich vertonen. Ben jij daar ook wel eens, Thomas? Nou nee, de vorige keer was ik er niet bij, juist toen de Opgestane zich vertoonde. Maar nu, vandaag! zal ik er bij zijn: immers, in de kring gebeurt het, in de kring van leerlingen, in de kring van hen, die het Woord horen en doen. In de kring waar de lofzang gaande wordt gehouden, waar het brood wordt gebroken en de wijn rondgaat; in de kring waar kinderen en grote mensen gedoopt worden; in de kring waar gaven worden gegeven en ontvangen, in de kring waar gebeden wordt en de zegen ontvangen wordt: vrede zij u! Daar is hij in hun midden…wie zegt: “mij niet gezien”, zal Hem niet zien!

Ja, maar ik wil hem met mijn vinger kunnen aanwijzen; ik wil de littekens van zijn wonden kunnen voelen en mijn hand in zijn zijde leggen. Thomas wil handtastelijk geloven…

En Jezus staat het hem toe…kom maar, probeer je vinger er maar achter te krijgen en leg je hand er maar op: voel maar diep en grondig, dat Ik het ben, de Gekruisigde, die Leeft! Tast maar toe. Kom en voel!

Nu kijken we even naar dat prachtige schilderij van Rembrandt, die dit verhaal zo levensecht verbeeldt, maar die ook een psychologische en theologische dieptedimensie laat zien. Want we zien daar de opgestane Heer in zijn glansrijke heerlijkheid, maar ook met zijn wonden, diep en levensecht. Al het licht valt op Hem, of liever: alle licht gaat van Hem uit. Ik ben het Licht der wereld, had Jezus gezegd, en hier zien we dat uitgebeeld. Iedereen komt aan het licht door Hem, dankzij Hem!

Wat we verder zien is, dat Jezus zonder gêne zijn mantel of kleding optilt en open en bloot zijn wond toont, zoals mensen ook vaak doen als ze geopereerd en wel in het ziekenhuis liggen en aan hun bezoekers hun wonden laten zien. Kijk maar, hier zie je wat ze gedaan hebben aan Mij. Maar we zien ook Thomas: hij is helemaal van slag, hij houdt zijn handen terug. Nee, hij gaat dat en hem niet aanraken. Het hoeft ook niet meer, want hij is volledig overtuigd en roept uit: Mijn Heer en mijn God. Zo is God, zo menselijk, zo mede-lijdend, zo kwetsbaar, maar ook zo liefdevol en uitnodigend. Kom en tast maar toe.

Als ik dat zo zeg, moet ik eigenlijk ook meteen aan het Heilig Avondmaal denken, waar Jezus in de tekenen van brood en wijn – zijn lichaam en zijn wonden, zijn lichaam met zijn wonden – op ons toekomt. Als een geloofsversterking – nu kun je het zien en proeven, dat de Heer nabij is. Zo ben Ik bij jullie, tast maar toe!

Maar aan het einde van al deze ervaringen – die ook maar beperkt zijn en tijdelijk - horen wij Jezus zeggen: zalig zijn zij, die niet gezien hebben en toch geloven. Al die mensen, die latere generaties na de leerlingen, na Thomas, - en voor hen heeft Johannes vooral geschreven zijn evangelie van het open boek - die waren en zijn alleen maar aangewezen op de verhalen. Geen persoonlijke ontmoeting, geen vinger op de zere plek, geen spirituele ervaringen, geen stem van boven, … zalig ben je, als je nochtans gelooft, als je toch zou willen geloven, als je toch waarde hecht aan deze verhalen en hoopt, dat het waar is en van betekenis voor ons en voor de wereld, als je toch in gedachten houdt: met Jezus durf ik te leven en te sterven. Je weet niet hoe, je hebt er geen of weinig woorden voor, maar diep van binnen geloof je, ben je verbonden met de Bron van je leven en al noem je het zelf misschien niet zo en vind je het meer twijfelen, maar zo ben ik en zo zijn wij, - en ik noem ons vanmorgen dan ook 2^e hands gelovigen, … en dat is goed zo: immers, zalig, die niet gezien hebben en nochtans geloven!

Een gewijde ruimte

De columnist Stijn Fens beschreef in Trouw van 25 febr.jl zijn bezoek aan de St. Jan van Lateranen in Rome. Het viel hem daarbij op, dat katholieken zich in zo’n gewijde ruimte anders gedroegen dan protestanten. Dat hangt samen, zo stelt Fens vast, met een andere visie op en beleving van ‘het heilige’, dat voor een katholiek meer verbonden is met een gebouw of ruimte dan voor protestanten. Katholieken liepen zwijgend of fluisterend door de kerk, terwijl protestanten zich meer als nieuwsgierige toerist gedroegen. Natuurlijk behoeft deze constatering wel enige nuancering, maar het is wel aardig om even te citeren, hoe Fens de protestantse kerkbeleving samenvat:

Binnen die (protestantse) traditie kun je met een kerkgebouw veel meer kanten op. Je kunt er het Woord van God verkondigen, psalmen zingen op halve of hele noten, maar je kunt het ook inrichten als stembureau of bingofaciliteit.

Juist deze week zat ik te lezen in Godenschemering. De geschiedenis van ons geloof in God van Daniël De Waele en hij bespreekt daarin o.a. de tijdsdiagnose van Friedrich Nietzsche, die sprak over de kerken als ‘graven van God’. Maar volgens De Waele is het eigenlijk nog erger dan Nietzsche voorspeld had. ‘Zo zijn de kerken wel leeg’, zo zegt hij, ‘maar het is ze niet gegund graven en grafmonumenten van God te zijn. Zij worden omgebouwd tot stijlvolle musea, hotels en boekenwinkels – cafetaria incluis; de apsis lijkt zich daar uitstekend toe te lenen. Soms worden de kerken ook verbouwd tot gerieflijke appartementen, waarin het origineel wonen is. In Gent is onlangs een kerk herbestemd tot warenhuis, waarin men in stijl kan winkelen. Ooit verjoeg Jezus de handelaars uit de tempel, maar nu vormen handelaars de enige garantie tot het voortbestaan van de tempel, als er tenminste voldoende omzet gegenereerd wordt.

Dit opgewekte herbestemmen van religieuze gebouwen laat zien, dat er een onwaarschijnlijke onverschilligheid ten opzichte van het heilige is neergedaald op ‘Gods werelddeel’. Bij Nietzsche is er nog iets van ontzetting hierover merkbaar, maar de moderne mens heeft het er niet bijster moeilijk mee. De nieuw verworven lichtheid van het bestaan lijkt best te dragen, zolang men maar kan consumeren, zolang men in het wentelende rad van verlangen en vervulling kan meedraaien. Ondertussen kunnen kunst en muziek ons troosten voor het verlies van het transcendente, het troost omdat het de suggestie van het transcendente wekt’ (p. 313).

Enkele rake typeringen en een snoeiharde analyse van onze tijd(geest). En tegen Stijn Fens zeg ik: je kunt er zeker van zijn, dat er ook vele protestanten zijn die deze ontwikkeling aan het hart gaat.

Ik hoop, dat Lied 280 nog vaak als een biddend protest hiertegen gezongen wordt:

2. Dit huis van hout en steen, dat lang

de stormen heeft doorstaan,

waar nog de wolk gebeden hangt

van wie zijn voorgegaan,

4. Zal dit een huis, een plaats zijn waar

de hemel open gaat,

waar Gij ons met uw engelen troost,

waar Gij u vinden laat?

Preek gehouden op de 3^e zondag na Epifanie 22 januari 2023 in de Catharijnekerk te Heusden n.a.v. Mattheüs 3: 1-6; 13-17

Kopje onder en opnieuw beginnen

De man in de woestijn lijkt op het eerste gezicht een onaangepast figuur. Niet van deze tijd. Maar bij nader inzien zie ik hem ineens overal opduiken, juist in onze tijd. Hij is de figuur, die voortdurende roept, dat het zo niet langer kan. Er moet een omkeer komen, in het denken en in het doen. Als we zo doorgaan gaat het fout, het is vijf voor twaalf of al later: de bijl ligt al klaar…

Johannes is zijn naam – sommige mensen vinden hem irritant, drammerig en overdreven, maar er zijn er ook, die wel wat in hem zien, ook al ziet hij er niet uit.

Aan kleding besteedt hij weinig aandacht en wat hij op zijn menu heeft staan daar lusten de honden geen brood van. Maar juist die twee uiterlijke kenmerken verhelderen de problemen, die hij aan de kaak stelt. Het uiterlijk vertoon en de ongebreidelde consumptiedrift. Kleding doet er toe, maar je hoeft toch geen 20 jassen te hebben? – denk eens aan de kledingberg, die dat teweeg brengt. En wat staat er op jouw menu? Vast geen sprinkhanen, maar je kunt er best op leven, hoor!

Zo zet ik Johannes even op de zeepkist of op het podium van onze tijd: een aanklacht tegen overconsumptie, een oproep tot omkeer, een richtingwijzer naar eenvoudiger leven.

En dat doet hij bij het water van de Jordaan. En die plek had hij niet toevallig uitgekozen. Het is precies de plek waar alles begonnen was, de eerste stappen waren gezet in de richting van het beloofde land. Nu brengt hij de mensen er naar terug: hier is het begonnen, het nieuwe leven in het nieuwe land. Maar wat is er van terecht gekomen?

Dat moeten wij ons ook altijd afvragen, als het over ons geloof, de kerk en onze mores gaat: hoe was het ook alweer begonnen en waar was het om begonnen?

Terug naar de basis, de roots, dat is altijd heilzaam.

En dan lokt hij hen het water in, niet om er op te lopen, maar om er doorheen te zakken. Dat is zijn geheime remedie: in het water heb je geen grond onder de voeten, geen vloertje waarop je kan staan, nee, je gaat compleet kopje onder, maar je komt ook weer boven, proestend en hoestend, maar als herboren!

Dat is de eenvoudige en doeltreffende act van Johannes.

En terwijl ik zo weer boven water komen, hoor ik hem nog iets zeggen over anders gaan leven’, ‘je bekeren’, ‘al het oude achter je laten, alle shit en oud zeer van weleer’, je kunt het vergeten!

Opnieuw beginnen, dat is het devies!

Dat is telkens weer een actueel verhaal, hoe moeilijk het ook is. Je denkt alles op orde te hebben en ineens is alles anders. Je zit vast aan je oude leventje en ineens denk je: is dit het? Een ontmoeting met ‘Johannes de Dompelaar’ doet wonderen! Hij haalt je door het water heen, zoals Israël vroeger door de Rode Zee was getrokken, bevrijd uit het slavenhuis, zoals het door de Jordaan was getrokken, het beloofde land in, zoals ze waren teruggekeerd uit de ballingschap en ze juichten als degenen, die dromen, zo zijn er telkens momenten, waarop je opnieuw moet beginnen. Dat betekent enerzijds loslaten en anderzijds omarmen. Oud loslaten, nieuw omarmen.

Kan iemand mij daarbij helpen? Is er iemand, die dat voordoet?

Ja, daar staat hij, midden onder u, staat hij die gij niet kent. Jezus van Nazareth is zijn naam; hij is er ook bij en hij wil ook ‘kopje onder’.

Waarom eigenlijk…dat heeft zo’n man toch niet nodig? Waar is dat goed voor? Jezus zegt: ik wil ook, samen met jullie, samen met jou!! Ik voel me niet verheven boven jullie, maar ik ben solidair met jullie, in jullie pijn en misère, in jullie frustraties en tekortkomingen, ja, in alles… Ook ik ga ‘kopje onder’ en zo ben Ik ‘God met jullie’…of, anders gezegd, zo wil God bij de mensen ‘komen en wonen’.

Dan vertelt Mattheüs, dat de hemel openging en de stem van God klonk, terwijl Jezus in gebed was. En er klapwiekt een duif boven zijn hoofd. Jezus weet vanaf dit moment, hij ervaart dat aan den lijve, dat hij op de goede weg is, aan het begin staat van zijn roeping, om Zoon van God te zijn!

Wat betekent dat dan en hoe werkt zich dat uit dan? Zoon van God, dat is nogal wat! Wat een hoogheidstitel, wat een afstand roept dat ineens op.

We zien het al voor ons: hij is Zoon van God en kan dus alles. Hij hoeft maar met z’n vingers te knippen of het komt voor elkaar. Hij doorziet alles en kan alles bereiken wat Hij wil. Niets staat hem in de weg of kan Hem hinderen.

Zou dat de bedoeling en betekenis zijn van ‘Zoon van God’?

Ik denk het niet. Ik noem nu twee plaatsen, waarop ‘zoon van God’ ook genoemd wordt en dan moet u zelf maar beslissen, hoe dat mijn tot nu toe genoemde invulling corrigeert.

Allereerst horen we het vervolg van wat we vanmorgen lazen, dat we meestal overslaan omdat het zo’n saai en langdradig stamboom-onderzoek bevat. Hoewel, het kan ook wel heel interessant zijn, de familiegeschiedenis langslopen, hoe ver gaan we terug, ben ik misschien toch nog familie van…?

Lukas, op wie ik nu even overstap, noteert de familiegeschiedenis, de stamboom van Jezus…ik zal hem maar niet helemaal voorlezen, maar ik beperk me even tot de laatste (en dat zijn dan de eerste, oudste voorouders van Jezus) verzen van Lukas 3: Jezus was de zoon van Jozef, de zoon van etc., en dan een heel eind verder…:

Interview in het Nederlands Dagblad

Gisteren (17 jan. 2023) stond het interview, dat ik met een journalist van het Nederlands Dagblad had gehad, in de krant. Prominent op de voorpagina met de 'kop' Reconstructie: wat een 18e-eeuwse patriotten-predikant ons te vertellen heeft. Dit kwam in de krant naar aanleiding van de verschijning van mijn boek over Chevallier: Pierre Chevallier (1760-1825). Predikant met vergezichten tussen Verlichting en Réveil (Hilversum 2022).

Het artikel gaat niet alleen over Pierre Chevallier en wat hij en zijn tijd voor ons kunnen betekenen, maar ook over mijn eigen weg in het geloof en in de kerk. Maakte Chevallier een bijna onmerkbare overgang van een ruimdenkende verlichte predikant naar een meer naar binnen gekeerde rechtzinnige dominee, ik maakte zelf een beweging in de tegenover gestelde richting. Afkomstig uit de Gereformeerde Gemeenten in Nederland maakte ik een ontwikkeling door, die mij bracht in het midden van de Protestantse Kerk. Ieders geloofsweg is grotendeels biografisch bepaald en dat laat ook deze biografie duidelijk zien.

Als je het artikel online wilt lezen ga je naar: www.nd.nl en je vindt het zonder veel moeite.

(Beeld: Carel Schutte)

"Op reis met Ds. Jan Scharp" is verschenen!

Vandaag (27 december 2022) heb ik mijn boek met het reisverslag van Ds. Jan Scharp gepubliceerd. In 1809 maakte deze populaire en energieke dichter-dominee een reis van 3 maanden door Nederland, Belgie en Duitsland, waarvan hij in 18 lezingen verslag deed voor het literair genootschap 'Verscheidenheid en Overeenstemming' in Rotterdam. Ik heb deze lezingen, die in handschrift aanwezig zijn in het Stadsarchief in Rotterdam, gelezen en in hoofdlijnen beschreven in mijn boek. Bovendien heb ik de route, die hij reisde, in etappes verdeeld, zodat die is na te fietsen (via het knooppunten netwerk).

Het boek is (binnenkort) te bestellen bij de boekhandel, maar je kunt het ook in 'mijn' webshop kopen en dan wordt het in je brievenbus bezorgd (kleine vergoeding portokosten).

Ga naar: Op reis met Ds. Jan Scharp (1756-1828) - Cees Huisman - Mijnbestseller.nl

Het boek kost € 20,00 en bevat 160 pag.

Voor meer info kun je het beste even op bovenstaande link klikken.

Een beetje reclame maken en/of het boek kopen wordt zeer gewaardeerd!

Preek gehouden in de Catharijnekerk te Heusden op de 3^e zondag van Advent (Gaudete – Verheugt u) 11 december 2022 n.a.v. Jozua 6: 22-25 en Hebreeën 11: 27-31

‘The Red Light-district’ van Jericho

Als je ergens nieuw binnenkomt willen mensen altijd graag weten, waar je vandaan komt. Waar je gewoond en gewerkt hebt – dan kunnen mensen je plaatsen.

In een tweede kennismaking kan ook gevraagd worden: en uit welk nest kom je? En dan kun je iets vertellen over je ouderlijk huis – de familie komt ter sprake en hun plaats in de tijd en in de samenleving. En dat kun je zo uitvoerig doen, als je maar wilt en je kunt je hele stamboom laten zien. Sommige families gaan er prat op, dat hun wortels tot diep in de geschiedenis reiken, maar soms kan het gebeuren, dat je op figuren stuit, voor wie je je nu een beetje schaamt. Dat kan te maken hebben met zijn of haar politieke overtuiging of radicale standpunten, die nu beslist niet meer zouden kunnen. Ieder van u kan hier wel voorbeelden van bedenken. Aan iedere stamboom zitten wel takjes, die krom zijn of de boom een minder fraai uiterlijk geven. Sorry, maar zo zit mijn familie nu eenmaal in elkaar.

Aan de stamboom van Jezus hangen ook niet alleen maar heilige boontjes en toffe peren – het is van alles wat. Het is een rij voorvaders en voormoeders aan wie niets menselijks vreemd was. Zo is Jezus gekomen te midden van gewone en simpele mensen, tussen mensen met een vlekje en met een verhaal, voortgekomen uit een familie van buitenstaanders en buitenlanders. Er is niets wat wijst op ‘volbloed Joods’ of behorend tot de religieuze of politieke elite – nee, Jezus is geboren in een familie, waar wij misschien niet trots op zouden zijn, als we wisten dat zulke figuren ook tot onze voorouders behoorden. Maar Jezus deert het niet, integendeel Hij stelt er zijn eer in, dat al deze voorvaders en voormoeders met name genoemd worden in zijn stamboom. Antecedentenonderzoek, ga je gang!

Mattheüs vindt het helemaal niet erg om allerlei mensen – met en zonder smetjes - op te nemen in de lijst van voorouders van Jezus. Jezus zelf schaamt zich er ook niet voor om allerlei randfiguren en vreemde snuiters, scheve schaatsrijders en mislukkelingen tot zijn familie te rekenen. Hij voelt zich verwant met hen en als hij later de nadering van het Godsrijk gaat verkondigen, dan rekent hij dat soort figuren juist tot zijn vrienden en vriendinnen. Jezus wist heel goed, dat je de mensen niet kon indelen in ‘goed’ en ‘fout’. Hij zag het eerder zo, dat hij zei: Iedereen is eigenlijk ‘fout’, maar desalniettemin houdt God van alle mensen. Op zichzelf beschouwd is niemand ‘acceptabel’, maar God aanvaardt ons en ziet ons aan als zijn kinderen.

In de lange rij van voor-familie komt ook een figuur als Rachab voor. Zij beoefende het oudste beroep van de wereld en tegenwoordig noemen we zo iemand een prostituee of sexwerker, maar de NBV gebruikt nog klip en klaar de oude benaming ‘hoer’. Nou, dat vind ik – eerlijk gezegd – een rotwoord en ik zal het niet meer gebruiken. Wat allereerst opvalt is, dat zij een naam heeft. Zij is niet zomaar een anoniem meisje, maar iemand met een naam, die zoiets betekent als ‘breed, wijd, open’. Laten we zeggen: haar deur en haar hart stonden altijd open: een soort Open Hof of Zoete Inval. Zij was een dame van lichte zeden, - de mannen, die haar bezochten overigens ook - ze verdiende wat bij in haar peeskamertje, terwijl ze misschien ook nog wel een bar of herberg runde. Zij woonde op de wallen van Jericho, het ‘red light district’ van deze stad en zij had altijd klandizie, want het was daar aan de grens een komen en gaan. En wie er nu gekomen waren, dat waren de toekomstige land-bewoners. Ze had al van hen gehoord, hoe ze uit Egypte waren gevlucht en hoe zij onder leiding van een bijzondere God de Jordaan waren overgetrokken en hoe zij op het punt stonden het land Kanaän in te nemen. Ook Jericho, de sleutelstad. Hier lag immers de toegang tot het hele land. En Rachab wist diep in haar hart, dat dat nieuwe volk de macht zou overnemen en al voelde zij zich misschien een verrader van haar eigen volk, ze wilde niets liever dan de toekomst delen met die nieuwe machthebbers onder leiding van die vreemde God!

Rachab is iemand die er niet bij hoort en er toch wèl bij hoort. Rachab is iemand die geen goede reputatie heeft, maar Jezus schaamt zich niet haar tot zijn moeders te rekenen. Rachab is iemand die zich helemaal bloot geeft en volledig open kaart speelt en ze wordt beloond voor haar gastvrijheid en moed. Rachab is iemand die zich gewonnen geeft en als was is in de handen van de verspieders en zo is zij geworden tot een onvergetelijk standbeeld in de galerij van God en mensen. Rachab is iemand, die het scharlaken koord uit haar venster laat hangen, zodat wanneer de engel van het verderf zou langsgaan haar huis dan zou blijven staan op de wallen van Jericho. Rood, de kleur van de liefde, de kleur van het leven, de kleur van het bloed, de kleur van de wijn!

Dat alles bij elkaar genomen, haar intentie, haar verwachtingen en haar inzet, noemt de Hebreeënbriefschrijver haar geloof. Een soort basaal oer-geloof, dat nog helemaal niet ingevuld was met leerstellingen en rituele gebruiken. Nee, precies zoals zij was en hoe zij handelde, dat was haar geloof.

Wat ons natuurlijk – al lezende in het boek Jozua - altijd weer dwarszit in al deze verhalen, dat is het onstuimige wapengekletter en het overvloedige bloedvergieten. Ik ga er geen doekjes om winden – ook niet voor het bloeden – want historisch gezien was dat er allemaal. Het land van belofte is niet zonder slag of stoot in bezit genomen. Maar door al die schunnige en wrede gebeurtenissen heen, dwars door alle vernielingen en slagvelden heen – dat is inderdaad de werkelijkheid, zoals die zich heeft voorgedaan en zich altijd weer voordoet – dwars daar doorheen of misschien wel als een boventoon erboven uit, - en ook als tegenstem - klinkt daar een zachte fluistering, de stem van de Geest, die inspireert en vertelt op een geheimzinnige manier – zij vertelt het grotere verhaal van de mensheid op weg naar de stad die fundamenten heeft en waarvan de architect en bouwheer God zelf is. Die stem horen we door de Schrift heen en ook in ons hart resoneren en die zegt: zoals Rachab viel voor de verspieders (spionnen) en zich zonder verzet aan hen overgaf, zo viel Jericho uiteindelijk ook als een rijpe appel in de schoot van de nieuwkomers. Hebben ze het met geweld genomen? Is Rachab met geweld genomen?....welnee: zoals Jericho viel voor de ramshoorn, zo viel Rachab voor de verspieders en zo viel het land in de handen van de Eeuwige om proeftuin te zijn voor het Koninkrijk Gods. De geschiedenis is bar en boos, maar de profetische vertelling is een openbaring. Die laat zien, dat het Koninkrijk Gods alleen maar ontvangen kan worden, niet veroverd. Dat het geloof een gave is, niet een bezit. Dat God ons niet overrompelt, maar ons wil winnen, ja werven als zijn bruid. Dat Hij ons zo nabij wil komen, dat hij alle soorten van mensen: grote en kleine, opscheppers en ‘losers’, mensen die het allemaal zo goed weten en die er niks van snappen, mensen die het niet zo nauw nemen met de moraal en de moraalridders in optima forma, mensen als Rachab en mensen, die roepen, dat zij gestenigd moet worden – dat Jezus al die mensen in zijn hart sluit en zegt: jullie zijn allemaal familie van mij: jullie zijn mijn broeders en zusters en Ik ga graag met jullie aan Tafel. Iemand moppert misschien en oppert voorzichtig of luidruchtig: “Ja, maar zij daar, die met die rode sjaal om haar taille toch niet? die paaldanseres, die alle mannen zit te verslinden...zij toch zeker niet?!” “Ja, zij ook...wat zeg Ik...juíst zij, want dames van lichte zeden en tollenaars gaan u voor in het Koninkrijk Gods. Rachab gaat voorop! Zij opent de reidans! Wie volgt?!”

Overdenking gehouden op de 2^e zondag van de Voleinding 13 november 2022 in de protestantse geloofsgemeenschap “De Drie Ranken” te Apeldoorn n.a.v. Exodus 3: 1-15 en Lukas 20: 27-38

‘Ik ben’ zal er zijn

Ik hoorde eens iemand vertellen, dat zij totaal buiten zichzelf was geraakt. Ja, letterlijk, ze zag zichzelf op een afstandje; ze zweefde weg uit zichzelf en – hoe vreemd ook - zij voelde zich gelukkig en aanvaard. En alles was licht en helder en angst had zij niet. Ze wist niet hoe lang dat geduurd had, maar na verloop van tijd was alles weer gewoon.

Lange tijd durfde ze er met niemand over te spreken. Ze had al bedacht hoe mensen zouden reageren. Sommigen zouden zeggen: een raar verhaal, je zult het wel gedroomd hebben. Anderen zouden zeggen: jij bent waarschijnlijk bijna dood geweest en dan krijgen je hersens te weinig zuurstof en dan ontstaan dat soort waanbeelden. Wij zijn immers ons brein? Logisch toch?

Maar wat anderen er ook van vonden of over dachten, het had haar leven veranderd. Ze was niet meer bang om te sterven en ze beleefde het leven voortaan als een geschenk. En ze wist wat haar te doen stond: zij leefde meer in harmonie met de mensen en de dingen om haar heen en ze probeerde andere mensen te helpen. Kortom, ze was er een ander mens door geworden: minder gejaagd, minder angstig en minder egocentrisch.

Je kunt zoiets een religieuze ervaring noemen. Het is een bijzondere ervaring die je dichter bij jezelf brengt en die je leven in een grootser verband plaatst.

Wij, die de verhalen in de Bijbel kennen, herkennen en benoemen zo’n belevenis als een Godsontmoeting. Iemand komt op een heel intense manier in aanraking met God, die beleefd wordt als de bron en het doel van ons bestaan.

Die Godsontmoetingen zijn er eigenlijk nooit zo maar voor de aardigheid. Die zijn ergens goed voor: Je moet er iets mee. Zo’n religieuze ervaring is er niet voor de fun, maar zij leidt vaak tot een diepere aanvaarding van je zelf en je wordt je meer bewust van je opdracht in deze wereld. Het doet je wat en je doet er wat mee.

Hoe krijg je een religieuze ervaring?

Ik geloof niet dat daar een recept voor is. Het is iets dat je overkomt, zoals de liefde en het geluk. Als je er naar op zoek gaat vind je het niet en als je er niet meer op rekent overkomt het je.

Het is wel belangrijk dat je er voor open staat. Als je je wereld hebt dichtgetimmerd door altijd te roepen: dat kan niet en het is inbeelding en ik geloof alleen maar wat ik zie…dan is de kans klein, dat je een religieuze ervaring beleeft. Uitgesloten is het niet, denk ik.

Maar wie zich openstelt en zoekt naar verdieping en intensere beleving effent alvast de baan, waarop de ervaring kan landen.

Maar hier valt niets te forceren en misschien lopen onze inspanningen en ons verlangen nog wel het meeste in de weg.

De religieuze ervaring heeft namelijk iets van een verrassing in zich. En een verrassing komt altijd onverwacht en overtreft je verwachtingen.

Zo was Mozes ook heel verrast toen hij die kale braamstruik zag branden. De Sinaïdoorn, zoals Pieter Oussoren vertaalt door de klank van het Hebreeuwse woord over te nemen. Op zichzelf was dat helemaal niets bijzonders, dat zo’n struik vlam vatte. Droge braamstruiken in de woestijn staan zo in de brand, maar ze zijn ook zo weer uit. De kale takjes knetteren een beetje en uit is het vuur. Te weinig brandstof!

Maar hier blijft het vuur maar branden. Wonderlijk en vreemd. Mozes wil er meer van weten.

En als hij op onderzoek uitgaat, hoort hij tot twee maal toe zijn naam klinken: Mozes, Mozes! Dan is er echt iets urgents aan de hand!

Hier ben ik, zegt Mozes. En hij wil er meer van weten: wie alles al weet en niet meer nieuwsgierig is en niets meer verwacht zal weinig of niets meer meemaken – maar wie zich openstelt en gaat onderzoeken kan nog van allerlei ontdekken. Zo gaat Mozes ons voor op de weg van de nieuwsgierigheid.

Maar, je moet wel bedenken, dat je zelf niet buiten schot blijft. Je kunt niet op een afstand en zonder persoonlijke betrokkenheid God ontmoeten. God laat zich niet als een object bestuderen…alleen in de ontmoeting laat Hij zich kennen. In het tweegesprek: wie ben jij? Zeg eens, hoe is jouw naam?

Het volk Israël heeft zichzelf in die brandende braamstruik herkend. Als het aan hen gelegen had was het vuur allang gedoofd. Te weinig energie, te weinig geloof en volharding, maar dankzij God, God zij dank, blijft het vuur van het geloof en de liefde branden en blijven die twee aan elkaar gewaagd.

Zo komen we als het ware vanzelf bij zijn Naam terecht. Die Naam, - kent gij die Naam? – ja, die Naam kennen wij en toch ook weer niet. Het is een Naam die onthult en verbergt, een Naam die er wezen mag, die klinkt als een klok: Ik ben, die er zijn zal.

Ik zal er zijn, een belofte voor de toekomst. Dan en dan, kom je dan ook? Ik zal er zijn!

Maar vooral – Ik ben - Hij is er ook nu, in het heetst van dit uur, in de brandende kwesties en knetterende debatten, in het vuur van de verdrukking en de verdwijning nabij: Ik ben er! En het raakt Hem en Hij is er mee begaan. En Hij gaat er onderdoor, maar er niet in ten onder.

Nu God zijn Naam bekend maakte en verhulde vanuit deze braamstruik en roept: Ik ben, die er zijn zal…is iedere situatie vervuld van een echo van zijn Naam. Alles wat er is verwijst op één of andere manier naar Hem. En dat wat is, is er altijd eerder dan ik. Zo gaat God altijd aan mij vooraf en was Hij er eer dan ik, maar ik, ik kende Hem pas later. Achteraf zeg ik, in verwondering of in dankbaarheid: Hij was er. Hij was er bij!

Zo is Hij er ook nu, juist nu, op dit ogenblik…in het Woord en in de stilte, in het er zijn, zoals wij er zijn…in dit eeuwige Nu, daar is Hij, want zo is zijn Naam.

Maar er klinkt ook in mee de belofte: zo zal Ik er ook zijn…ook als jij er niet meer bent. Ook dan ben Ik, ben Ik er bij. Zo wil de Naam gehoord zijn in drie tijden, die wij althans drie tijden noemen,: de verleden, de tegenwoordige en de toekomende tijd. Maar de eerste en de meeste van deze is de tegenwoordige…die van vroeger klinkt als een klankbodem en de toekomende is vol belofte. Zo presenteert de Opgestane zich ook in het boek van de Openbaringen als ‘Hij die is en die was en die komen zal!’

Als God zo present is in alle tijden en zich verbindt met de namen van de vaderen, Abraham, Izak en Jacob, dan komt de gedachte aan de opstanding uit de doden ook in een ander licht te staan.

Daarover kwamen wij bij Lukas een discussie tegen tussen de Sadduceeën en Jezus en het zou te ver voeren om dat debat hier nog eens dunnetjes over te doen. Maar wat ik wel wil beklemtonen is, dat spotters en gekscheerders met de opstanding er dus altijd al zijn geweest. Want wij kunnen ons het eeuwige leven alleen maar voorstellen als een oneindige verlenging van de tijd. En daarover doordenkend wordt het onvoorstelbaar en absurd.

Maar denkend aan de zelfopenbaring van God, aan de ontzagwekkende betekenis van de Naam, dan horen wij, dat God de Eeuwige is, ja het Zijn zelf. Het was de helderziende Jan Wolkers, die ik eens op TV hoorde zeggen met zijn beverige stem: ‘Tijd bestaat niet!’ Al lijkt het een onzinnige gedachte, toch brengt dit ons juist dicht bij die onuitsprekelijke Naam van God, die gespeld wordt als Ik ben, zoals ik er zijn zal. Voor God is iedere tijd tegenwoordige tijd en daarom mogen wij er op vertrouwen, dat ook onze verleden en onze toekomende tijd in en bij Hem tegenwoordig zijn en dat wij nooit uit zijn gedachten zijn en daarom al-Zijn-tijd leven.

Als Gij er zijt, wees dan aanwezig,

niet als een vuur, dat ons verbrandt –

Vuur is te heilig en te hevig –

geef ons de schaduw van uw hand

om in te schuilen, dat wij leven

al zijn wij dood, zo dood als as.

Laat ons er zijn, een eeuwig even,

laat ons er zijn met U die was

die is, die komen zal ten laatste,

ten eeuwigste. Kom niet te laat!

Ik zal er zijn, zegt Hij, die is, die was en die komen zal! Amen.

Overdenking uitgesproken in de gezamenlijke dienst met de Evangelisch-Lutherse Gemeente t.g.v. ‘Hervormingsdag 2022’ in de Catharijnekerk te Heusden n.a.v. Deuteronomium 6 (1^e ged.) op zondag 30 oktober 2022

Luthers educatie van kids

Met de kinderen:

Het kinderboekje (23 blz.) Maarten Luther, dat geschreven was ter ere van 400 jaar Reformatie in 1917 door W.G. van de Hulst was bedoeld voor de kinderen van de zondagsscholen en werd uitgegeven door het NBG. Het was een levensbeschrijving van Luther, die geleerd had niet te luisteren naar wat men dacht en vond, maar die wilde luisteren naar God, die tot hem sprak vanuit zijn Woord.
Het boekje begint zo: “Dit is een heel oud verhaal. Het vertelt van een eerlijk man, die de hemel zocht, maar hem niet vinden kon, omdat…hij de weg ging, die de mensen hem wezen. Toen was zijn leven droevig en zijn hart bang. Maar – het oude verhaal vertelt ook, dat die man zijn dwaalweg verliet en het goede pad vond, toen God zelf hem dat wees. …wij, die ook de hemel zoeken, zijn hem heel dankbaar nog. Hij heeft ons geleerd niet te luisteren naar wat de mensen bedenken, maar te luisteren naar Gods eigen stem, die spreekt uit Gods eigen boek: de Bijbel. Wie die man was? Luister!”

Om de lezing van Deuteronomium 6 meteen breed uit te rekken zou ik willen zeggen, dat het hier gaat over de vraag: wat moeten wij doen om gelukkig en zinvol te leven? Dat is een vraag, die voor ieder mens, voor iedere samenleving, voor iedere tijd actueel en levensecht is.

Het antwoord daarop is ondubbelzinnig duidelijk: ‘Heb de Heer, uw God, lief’ en – zo voegt Jezus er aan toe – niet als een extra gebod, maar meer als een verheldering en concretisering – ‘en je naaste als jezelf’. Nu kunnen we daar lang en breed over uitweiden en ons afvragen, hoe we dat moeten doen, maar waar dat toe leidt moet je maar vragen aan die rijke jongeman uit het Evangelie.

Het betekent o.a. het leven liefhebben, met verwondering en dankbaarheid stil staan bij het goede en mooie, dat je overkomen is en telkens weer overkomt. Met een ‘open mind’ de ander tegemoet treden en hem niet zien als een vijand of een concurrent, maar als een medemens, een vriend.

Vandaag wil ik er even op wijzen, dat ook Luther de betekenis van het doorgeven van de traditie heel belangrijk vond, zoals dat ook in Deuteronomium 6 ter sprake komt.

Zo schreef Luther in 1529 een klein leerboekje voor de kinderen, dat hij vooral in handen wilde geven van de vaders, die op een eenvoudige manier de kinderen iets konden vertellen over de Tien Geboden, de Twaalf Geloofsartikelen en het Onze Vader en de sacramenten.

Dat kleine leerboekje – de Kleine Catechismus - begint met een bespreking van de Tien Geboden. De kinderen moet van jongs af aan een moreel besef aangeleerd worden en dat moet gevormd worden naar de geest van de Tien Geboden.

Het is eigenlijk heel bijzonder, dat de Reformatiebeweging in de breedste zin van het woord, de Tien Geboden zo prominent naar voren heeft gehaald. In veel protestantse kerken hangen de uitgeschreven Tien Geboden op metershoge borden bij de ingang van de kerkruimte. De kerk is de ruimte waar je leert te leven, zoals God het wil.

In de Kleine Catechismus begint Luther dus met de bespreking van de Tien Geboden en nadat hij het gebod heeft uitgeschreven vraagt hij telkens aan de kinderen ‘wat is dat?’ of: ‘wat betekent dat?’ En dan volgt een korte uitleg van de bedoeling van het gebod.

Bijv. het 4e gebod: ‘Gedenkt de sabbatdag dat gij die heiligt. Zes dagen zult gij arbeiden en al uw werk doen, maar de zevende dag is de sabbat des Heeren uws Gods enz’.

Vraag: ‘Wat is dat?’

Antw.: ‘Wij moeten God vrezen en liefhebben, zodat wij de predicatie en Zijn woord niet verachten, maar die heilig houden, gaarne horen en leren’.

Het 5e gebod: ‘Eert uw vader en uw moeder, opdat uw dagen verlengd worden in het land, dat u de Here uw God geeft’.

Vraag: ‘Wat is dat?’

Antw.: ‘Wij moeten God vrezen en liefhebben, zodat wij onze ouders en heren niet verachten noch vertoornen, maar hen in ere houden, hen dienen en gehoorzaam en hen lief hebben en waardig achten’.

Het 6e gebod: ‘Gij zult niet doodslaan’.

Vraag: ‘Wat is dat?’

Antw.: ‘Wij moeten God vrezen en liefhebben, zodat wij onze naasten aan zijn lichaam geen schade noch leed doen, maar hem helpen bij het lenigen van zijn lichamelijke noden’.

Zo maar een paar vragen en antwoorden uit de Kleine Catechismus om een indruk te krijgen, hoe Luther zich inspande om als opvoeder het geloof en leven van mensen in lijn te brengen met Gods bedoelingen.

De vragen, die hij bij de verschillende geboden stelt zijn uiterst simpel en weinig verrassend: ‘Wat is dat?’ ‘Wat betekent dit?’ De antwoorden zijn ook eenvoudig, maar beginnen wel steeds met een verwijzing naar het belangrijkste: ‘wij zullen God vrezen en liefhebben, kinderlijk vrezen en kinderlijk liefhebben’.

Ook is het mooi, dat Luther het gebod niet beperkt tot een ‘verbod’ (je mag dit of dat niet doen), maar er juist een positieve oproep aan verbindt – doe het goede, help de naaste in zijn behoeften.

Een catechismus of leerroute is goed bedoeld en heeft ook zeker zijn vruchten afgeworpen, maar het gevaar bestaat wel, dat het geloof teveel een kwestie van ‘weten’ en van ‘napraten’ wordt en dat het leven als christen verandert in een beamen van een bepaalde, vastgestelde leer. Dat is in de geschiedenis van de kerk gebeurd en dan werd het tijd, dat men de catechismus even opborg en men elkaar aanspoorde om daad-werkelijk te leven als kind van God in liefde en vanuit een dankbaar hart. Want ‘geloven’ is geen weten en zeker geen ‘beter weten’, maar gegrepen zijn door de overmacht en de liefde van God en daaruit handelen en leven.

Daarna sprak Ds. Louisa Vos (Evang.-Luthers predikant te Zutphen) over ‘de rechtvaardiging door het geloof’ (n.a.v. Romeinen 3)