WAT BETEKENT VRIJHEID IN 2015?

Inleiding gehouden voor de interreligieuze samenkomst in “De Plataan” in Meppel n.a.v. 70 jaar bevrijding

Vanmiddag staan wij als inwoners van Meppel op dit schoolplein van de vrijheid. De dagen van herinnering aan bevrijding nog vers in het geheugen, wat onze stad betreft, en met vreugde uitziende naar de dag van 5 mei, waarop ons land de nationale dag van de vrijheid en bevrijding viert.

Wij doen dat vanmiddag in een open kring, met mensen vanuit diverse disciplines en religies, moslims en christenen, seculieren en agnosten.

Ik wil graag een paar gedachten wijden aan de vrijheid vanuit christelijk perspectief. Wellicht roept dat meteen wat argwaan en gefronste wenkbrauwen op, omdat het christendom de eeuwen door niet de schoonheidsprijs van de vrijheid verdiend heeft. Velen associëren het christendom eerder met onderdrukking, onvrijheid, vervolging en tweedeling. Ik moet toegeven, dat dit helaas vaak een dominante lijn in de geschiedenis van het christendom is geweest, maar gelukkig niet de enige – en naar mijn overtuiging was het ook een genante en ongepaste, ja een afwijkende lijn.

Hoewel het vaak zo was – en her en der ook nog wel steeds zo is – dat het christelijk geloof verbonden wordt met onvrijheid, onderdrukking, achteruitstelling en gebrek aan emancipatie en ontwikkeling – ik houd staande, dat deze uitingen vreemd zijn aan het Evangelie zelf en dan ook altijd van daaruit bestreden en aangepakt moeten worden – en ook daadwerkelijk worden. Het bijzondere van het christendom – en dan m.n. de protestantse varaiant ervan – is, dat het zijn eigen critici oproept en in huis heeft, die op een profetische wijze de kerk voortdurend herinneren aan haar oorsprong en roeping om een volk van tot vrijheid geroepen kinderen van God te zijn.

Zo wil ik hier naar voren brengen, dat vrijheid een christelijk geloofsgoed is. De God, die Joden, christenen en moslims belijden is de Schepper van hemel en aarde en zo gaat deze God ons daar voor als een God, die ruimte maakt voor de ander, voor het andere. Dat is een daad van liefde enerzijds, maar ook een daad van vrijheid. Wie God wil dienen als een God, die ons de ruimte geeft, moet zich daardoor ook zelf laten inspireren en dus ook anderen de ruimte geven.

Vervolgens maakt deze God zichzelf bekend als de Bevrijder van het volk Israel uit het slavenhuis. De Tien Geboden of de Tien Woorden beginnen met de zin: Ik ben de Heer, jullie God, die jullie uit het slavenhuis, uit Egypte, bevrijd heb! M.a.w. Ik ben jullie bevrijder – Ik heb jullie vrij gemaakt om ook zelf vrij te zijn: vrij van het slavenjuk, vrij van onderdrukking, vrij van plichten, vrij van wat je terneer drukt. Wees vrij en laat ook anderen vrij zijn. Dat zien wij bijv. ook in het sabbatsgebod, waar de Israeliet wordt opgeroepen om alle mensen vrij te geven op die bijzondere dag. Ook je slaven, je personeel, alle mensen, die je in dienst hebt...zij zullen vrij zijn. En de sabbat is het symbool van de voltooide aarde en tijd: zo zal het zijn en worden, dat iedereen vrij is en geniet van de rust. Zo wordt ons al in de eerste hoofdstukken van de Bijbel verteld, hoe belangrijk en wezenlijk vrijheid is.

Ik maak nu een paar sprongen voorwaarts en wil laten zien, dat vrijheid niet alleen iets is, wat wij anderen moeten gunnen en geven, maar dat er ook zoiets is als innerlijke vrijheid. Een voor christenen en ook anderen inspirerend voorbeeld is de Man uit Nazareth, Jezus de Christus, die in een grote mate van vrijheid en zelfbewustheid zijn weg ging. Enerzijds trekt hij er koninklijk en als vrij man op uit om het Koninkrijk Gods te verkondigen, zonder veel omhaal van woorden, met een geestkracht en energie die aanstekelijk werkte: eigenzinnig en nietsontziend trekt hij zijn eigen plan, in volkomen vrijheid. Maar ook, wanneer zijn tegenstanders zijn mogelijkheden inperken en hij als een gevangene wordt voorgeleid, dan nog behoudt hij zijn soevereine vrijheid. Het is een vrijheid, die verbonden is met God, waardoor hij zelfs in het uur van de dood een vrij mens is. Velen zijn hem nadien gevolgd op deze weg van de vrijheid, die deuren opende, bergen verzette en nieuwe visioenen waar maakten. Ik noem er enkele: Paulus, de apostel van de volken, Maarten Luther, die de vrijheid van een christenmens schreef, Dittrich Bonhoeffer, Nelson Mandela, moeder Theresa, en vele anderen, vaak anoniem gebleven, die vanuit een grote innerlijke vrijheid zich inzetten voor anderen.

Vrijheid is daarom ook een grondrecht van ieder mens. Zonder vrijheid kan een mens niet zichzelf zijn en worden. Maar die vrijheid is niet eindeloos en grenzeloos. Er zijn niet alleen de omstandigheden, die mede bepalend zijn voor mijn mogelijkheden - er is ook altijd de ander. De ander, die mij vrijheid geeft, maar die ik ook vrijheid moet geven. Vrijheid is geen individueel gegeven, maar eerder een maatschappelijk, een sociaal gebeuren. Ik kan niet zeggen, dat ik vrij moet kunnen zijn om links te rijden op de straat. De politiek garandeert de basisvrijheden van de burgers in een open samenleving. Het zijn vrijheden, die bevochten moesten worden en steeds weer verdedigd moeten worden. In onze liberale, democratische samenleving hebben wij de vrijheid van meningsuiting, van godsdienst, van drukpers en van politieke partijvorming. Typisch vrijheden, die een geschiedenis achter de rug hebben.

Maar is iedereen ook verplicht om die vrijheden te gebruiken? Soms lijken discussies over bijv. de vrijheid van godsdienst en religieuze uitingen in de richting te gaan, dat iedereen zich bepaalde vrijheden móet veroorloven. Zo las ik pas, dat iemand een moslima opriep om haar hoofdbedekking af te doen, want hier hoeft dat niet. In Arabische landen is dat verplicht. ‘Wees blij, dat je hier leeft. Hier hoeft het niet... ’en zo stelde de man impliciet, hier mag het eigenlijk ook niet, want wij zijn hier vrij om geen religieuze kleding te dragen en daarom doe je er beter aan om dat dan ook niet te doen. Maar dan wordt de vrijheid van jezelf weer een plicht voor de ander en dat lijkt mij niet de bedoeling van een gezamenlijke vrijheid en vrijheidsbeleving.

Daarom is vrijheid weliswaar een grondrecht van ieder mens, maar deze vrijheid is nooit absoluut, maar altijd gerelateerd aan de ander en zijn of haar vrijheid. Omgaan met vrijheid is daarom een burgerplicht, die geleerd en geoefend moet worden. Het is precies zoals ook de apostel Paulus zegt: je bent geroepen om vrij te zijn, maar misbruik die vrijheid niet om een ander te kwetsen, want echte vrijheid wordt gevuld en begrensd door de liefde. Misschien is de grootste vrijheid wel deze, dat je in volkomen vrijheid afziet van het gebruik van een bepaalde vrijheid om het samenleven met anderen in vrede en vrijheid niet te verstoren.