Preek gehouden in de Oude Kerk op de 4e zondag van Pasen (Zondag van de Goede Herder) n.a.v. Numeri 27 (slot) en Johannes 10: 14-17; 22-30.
Wie hoort (bij) de Herder?
Dat er op een van de zondagen na (of: van) Pasen aandacht is voor Jezus als de Goede Herder is niet zo vreemd eigenlijk. Het Paasfeest is oorspronkelijk het feest van bevrijding, van uittocht vanuit de duisternis naar het licht, van de overwinning van de dood – en dat zijn precies ook de verhalen, die bij de Goede Herder horen.
Het prototype of het voorbeeld, waarnaar de Goede Herder gemodelleerd is is natuurlijk Psalm 23. Als je wilt weten Wie de Goede Herder is en wat Hij allemaal doet dan ga je daar te rade. En wat dan midden in die psalm aan de orde is is dat er sprake is van het dal van diepe duisternis en van de schaduw van de dood – en dat de Herder zijn schapen daar doorheen leidt en ook zelf die weg gaat – Hij is daar en Hij brengt ons terecht. Hier ontdekken we ineens, dat de Herder de weg van de schapen gaat en a.h.w. zelf een schaap of een lam is geworden om te weten wat het is de weg te bewandelen van de diepste duisternis en de schaduw van de dood. Dat is het verhaal en het geheim van Pasen.
De Heer is mijn Herder, zegt de dichter van Psalm 23. Het is een woord over leven, hoop en toekomst, dat nog lang niet gedoofd en uitgestorven is. Want hoe vaak lezen wij het niet boven een rouwbrief of op een grafsteen. Het is een laatste houvast: de Heer is mijn Herder, mij zal niets ontbreken…of liever: dat zal mij niet ontbreken. Nu kan ik de overtocht beginnen: in het land van de schaduw van de dood zal Hij erbij zijn, met zijn stok en zijn staf en Hij zal mij geleiden en samen zullen we op de plaats komen van onze bestemming.
De Heer is mijn Herder. ‘Ik ben de goede Herder’, zegt Jezus in het Johannesevangelie vanmorgen. Niet om te weerspreken, dat de Here God als Herder wordt beleden en erkend. Nee, Jezus wil het beeld van God als Herder inkleuren en misschien ook wel wat bijstellen. Jezus wil God vertegenwoordigen bij de mensen, Hem a.h.w. uitbeelden in zijn doen en laten en ons laten weten: zo is God! Zoals ik doe, zoals Ik ben. Ik ben de Goede Herder, zoals God de Herder is geweest en altijd zal zijn. Wil je een plaatje hebben bij Psalm 23, wel, kijk dan naar Mij, zegt Jezus. Zo is God!
Natuurlijk leverde dat nogal wat gekrakeel op. De hoeders van de theologische traditie en de mannen van de orthodoxie waren meteen op hun hoede en zeiden: Ho, ho…dat is nogal overmoedig en klinkt ons als blasfemie in de oren. Dat kun je zo maar niet zeggen: Ik ben de Goede Herder. Dat zeggen wij van God en nu zeg jij het van jezelf!
Wat een akelige discussie wordt dat. En dan is het nog winter ook. Koud en kil en ik zie ze daar al kuierend in de zuilengalerij van de tempel tegen elkaar opbieden met argumenten uit de Schrift en de traditie. Het wordt een welles-nietes spel van de bovenste plank. Zoiets is in de geschiedenis van de kerk natuurlijk ook herhaaldelijk gebeurd. Iemand zegt iets, wat op het eerste gehoor vreemd en ketters klinkt – en hup, iedereen wordt opgetrommeld en in een plechtige vergadering worden de puntjes op de oude I gezet en de zogenaamde nieuwlichterij wordt buiten de deur gezet.
Zo is het protestantisme zelf ook ontstaan, als een conflict over een interpretatie van de Schrift. En buiten de deur ontwikkelde het zich tot calvinistische, lutherse en anglicaanse kerken en nog weer later kwamen er weer andere verschillen van inzicht en dan krijg je hier in ons land op een gegeven moment de Dordtse Synode, die een groep andersdenkenden, de remonstranten, buiten de deur zet, nu precies 400 jaar geleden. En de Dordtse Leerregels of de 5 artikelen tegen de remonstranten werden opgesteld en er werd alles op alles gezet om te onderstrepen, dat Gods genade aan alles vooraf gaat, ook aan ons geloof. Helaas kon het ook weer zo uitgelegd worden alsof God een soort willekeurige tiran was, die sommigen tot geloof bestemde en anderen niet. Daar konden de remonstranten niet mee leven en niet in geloven. En gelukkig zijn er vorige week voor het eerst na al die eeuwen weer eens gesprekken geweest en is er spijt betuigd over die harde woorden van toen.
Als de ene groep zegt: ‘God bepaalt van tevoren of iemand gaat geloven of niet’ en de andere groep zegt: ‘Geloof begint bij jezelf’ dan wordt het tijd om elkaar eens recht in de ogen te kijken en te bevragen op wat men ten diepste wil zeggen.
Ik denk zelf, dat wij uiteindelijk met een mysterie of geheim te maken hebben en dat het weinig zin heeft om te willen weten, waar je geloof uiteindelijk vandaan komt. Het is iets van jezelf, het is heel persoonlijk en met jouw leven verbonden, maar het stijgt er ook bovenuit. Ik heb het niet zelf bedacht of uitgevonden, nee, het was ook een kennismaken met, een vertrouwd worden met wat mij is aangereikt en een daar door gegrepen zijn. Het laat me niet los en ik laat het niet los. Zoiets klinkt ook mee in wat Jezus zegt: de schapen, die Mij kennen, die horen mijn stem – en als een soort andere kant van de medaille zegt hij: ja, het zijn de schapen, die mijn stem horen – als je geen schaap bent en geen deel uitmaakt van de kudde, dan hoor je mijn stem ook niet en volg je mij niet. Dan kun je Mij niet volgen, snap je?
Het is een soort ‘boeren-logica’, die niet tot in allerlei uiterste consequenties moet worden uitgedacht en die je niet tot een soort theo-logica moet verheffen, want ‘Jede Konsequenz führt zum Teufel’ heeft een wijs man eens gezegd en dan krijg je van die onmenselijke en bitse formuleringen, die mensen uitsluiten en bang maken.
Jezus wil die tour helemaal niet op, denk ik. Hij geeft alleen maar aan, dat er goede verstaanders van zijn woorden zijn en slechte verstaanders. En wie het niet verstaat heeft er ook inderdaad helemaal niks van begrepen. Outsiders snappen het niet, zo simpel is het. Maar iedere outsider kan een insider worden door zich open te stellen voor wat Hij zegt, door hem te volgen en zodra je hem volgt en kunt volgen maak je deel uit van zijn kudde.
Het heeft dus helemaal niets met uitverkiezing of predestinatie te maken: dat soort begrippen geven alleen maar aan, dat je op hol geslagen bent en dat je van God een wrede en onberekenbare dobbelsteen hebt gemaakt.
Ik ben de Goede Herder, zegt Jezus. Aan Hem kun je aflezen wat het betekent een goede herder te zijn. Hij heeft oog voor zijn kudde: zij kennen elkaar en vertrouwen elkaar. Ze luisteren naar elkaar en zoeken naar een begaanbare weg, ook al gaat die soms langs donkere dalen en duistere plekken. Ze laten elkaar niet los en ook al zien ze geen hand voor ogen, ze horen het tikken van de stok en het prikken van de staf.
Het beeld van de goede herder is wat wollig en stoffig geworden en het wordt wel tijd voor een ‘re-shaping’, denk ik. Dat we een herder voor ons zien met lef en liefde, stoer en mild, zonder geitenwollen sokken, maar vastberaden en stevig in de schoenen richting toekomst, wat die ook brengen moge. Maar Hij zal niet ontbreken. Hij zal ons leiden, gidsen en corrigeren, als wij verkeerde wegen dreigen te gaan. Dat is geen tocht van triomf en succes, maar één van lijden en zelfovergave, zoals Hij heeft voorgedaan.
Ik ben de Goede Herder. Als wij zijn stem horen zijn we bij Hem in de buurt en zullen en kunnen wij Hem volgen. Als ik zijn stem niet meer hoor ben ik ver heen, ja dan ben je eigenlijk nergens. Maar zelfs daar zal de Herder mij zoeken en vinden.
