Israëlzondag 5 oktober 2025

Op deze zondag mocht ik voorgaan in de eredienst in mijn ‘oude’ gemeente Steenwijkerwold. Het was de zogenaamde Israëlzondag en ik wilde daar op de één of andere manier aandacht aan besteden, maar ik vroeg me af hoe ik dat het beste kon doen. Als lezingen had ik gekozen voor Deuteronomium 6 ‘Hoor, Israël, de HERE uw God is enig en je zult Hem liefhebben met heel uw hart etc.’ en Mattheüs 22, waar Jezus het ene ‘dubbelgebod’ van de liefde naar voren brengt. Vóór de bespreking van deze lezingen heb ik eerst onderstaande inleiding laten horen.

Deze zondag is de zondag van Kerk en Israël, ook wel kortweg Israëlzondag genoemd. In 1949 is de hervormde kerk begonnen om één zondag in het jaar – met als datum begin oktober rond de Joodse najaarsfeesten - specifiek erbij stil te staan, dat de kerk is voortgekomen vanuit het Jodendom en dat het christendom zonder zijn joodse wortels in de lucht hangt. Dat is een helder en onbetwistbaar inzicht en de kerk moet zich dat iedere zondag bewust zijn, niet alleen vandaag.

De kerkorde van 1951 sprak over een onopgeefbare verbondenheid met het volk van Israël en ook in de kerkorde van de protestantse kerk is dat onverkort overgenomen. In 1949 en 1951 lag het voor de hand om daarbij ook meteen te denken aan de staat Israël, die in 1948 was ontstaan. We hoeven niet te verbloemen, dat de kerk daar enthousiast over was en dat zij dat zag als een zichtbaar teken van Gods trouw aan zijn volk, dat uit de grote verdrukking was gekomen.

Wij zijn nu bijna 80 jaar verder en die naïeve en optimistische kijk op de staat Israël is intussen ingewisseld voor een meer kritische en volwassen benadering, waarbij aandacht is gekomen voor de schaduwzijden ervan, m.n. voor de Palestijnen, die in 1948 werden verdreven en sindsdien ontheemd en staatloos in Gaza en op de Westbank moeten zien te leven, wat meer een overleven is dan een menswaardig leven.

De problematiek is complex en tegelijkertijd glashelder, wanneer we vaststellen, dat ook Israël zich aan de internationale verdragen en afspraken moet houden, wat in de laatste twee jaar – en ook al eerder - onafgebroken niet gebeurd is.

Zo sta ik hier vanmorgen als iemand, die als theoloog en predikant zich bewust is van het belang om het Joodse geloof en de Joodse traditie serieus te nemen, zeker in het verstaan van het Oude Testament, maar anderzijds ook als iemand, die met lede ogen en met een bloedend hart ziet, hoe de staat Israël met militair vertoon zich te buiten gaat aan vergelding en wraak zonder dat dat ook maar iets oplost.

Israël kon zich altijd herkennen in de kleine David, die het durfde opnemen tegen de reus Goliath, maar Israël is inmiddels zelf verworden tot een zwaar bewapende oorlogsmachine, ja zelf Goliath geworden, waartegen het Palestijnse volk als een kleine David in het geweer komt.

Jezus heeft laten zien, waar Gods hart in ontferming naar uitgaat, namelijk naar hen, die geen helper hebben, de kansloze en uitgetelde mens – laten ook wij in navolging van God weten, waar ons hart ligt en onze sympathie naar uitgaat.

En laten wij ons allen nederig en gehoorzaam stellen onder de geboden van God, die hij door Mozes aan Israël - en door hen ook aan de wereld - gegeven heeft. Alleen langs die weg is er toekomst en leven mogelijk!

Overdenking gehouden  op zondag 15 oktober 2017 in de Grote of Mariakerk n.a.v. Ezechiël 34: 1-13 en Mattheüs 22: 34-40. In deze dienst werden Jouke Zoethout en Johan Ebbers bevestigd in het ambt van resp. jeugdouderling en ouderling-kerkrentmeester.

Tevens was het (wereld-)diaconale zondag met bijzondere aandacht voor het project van de Stichting Futuro.

Niet (alleen) zeggen, maar doen!

Ik had onlangs een onverwacht en indringend gesprek met een dronken vrouw, zo bleek achteraf. Zij keek mij heel onderzoekend aan en zei: “Die mensen van de kerk zeggen wel, dat ze…” Zij kwam niet verder uit haar woorden en zij begon te huilen. Eerlijk gezegd voelde ik me wat onthand en opgelaten, maar ik deed mijn best om te achterhalen wat er precies aan de hand was. Ik ga daar niet over uitweiden, natuurlijk, maar wat duidelijk werd is, dat zij een pijnlijke kloof constateerde tussen wat christenen (mensen van de kerk, zoals zij zei) zeggen en belijden en wat zij doen in het leven van alledag.

De profeet Ezechiël ziet dat ook om zich heen, dat de leiders zich wel herders noemen, maar dat hun handelwijze daar in de verste verte niet op lijkt. Zij hebben wel mooie woorden, maar ze verdrukken de mensen, laten hen aan hun lot over, doen niets om hen te helpen; kortom, zij doen niet wat zij moeten doen en maken zo hun geloof en hun God te schande.

Of mensen verzanden in discussies over het geloof. Het wordt een heel bouwwerk van regels en ideeën, waarover men elkaar kan examineren en kan laten slagen of zakken. Zoiets komen wij tegen in het evangeliebericht van vanmorgen. Dat er iemand op Jezus toestapt en hem vraagt: wat is eigenlijk het grootste of belangrijkste gebod? Niet, dat hij daar inhoudelijk in geïnteresseerd was, maar hij wilde Jezus graag uitdagen, uit z’n tent lokken, op de proef stellen om te kijken of hij wel kon slagen voor de test. Kijk, deze man was een beroepstheoloog, een ‘doctor legis’, een wetgeleerde, die zijn strepen en papieren verdiend had. En nu loopt er zo’n amateur-wetgeleerde rond, die er zo zijn eigen ideeën op nahoudt en die moet nodig eens aan de tand gevoeld worden en zo mogelijk moet hij als een ‘nitwit’ aan de kaak gesteld worden.

Zo ongeveer moet hij gedacht hebben (denk ik), maar het antwoord van Jezus was subliem en ‘uit de kunst’.

Op een één-voudige vraag geeft Jezus een twee-voudig antwoord. Jezus kiest niet één van de geboden of voorschriften uit, maar hij stoot door naar de kern van alle geboden. Alles draait uiteindelijk om de liefde tot God en tot de naaste. En daar ben je als mens totaal bij betrokken, met huid en haar en met hart en ziel. Als je een gebod opvolgt, omdat het voorgeschreven staat of omdat het moet, dan heb je de kern gemist.

Alles draait uiteindelijk om de liefde, d.w.z. om de zorg en de aandacht voor de ander. Je kunt nog zoveel psalmen zingen of bijbelteksten uit je hoofd citeren of lekker kunnen ‘praisen’ of alles voor de kerk overhebben, maar als het niet voortkomt uit en gericht is op de liefde tot God en de ander, dan slaat het nergens op, ja, als een tang op een varken of als een bonk op een gong.

Het grootste is om met twee benen op de grond en met twee handen uit de mouwen dat ene en grote gebod proberen te volbrengen. En dat dan in alle vrijheid en ieder op zijn of haar plaats en wijze. Een politicus doet dan in Den Haag of in de gemeenteraad van zijn woonplaats. Een dokter doet dat in zijn dagelijkse artsenpraktijk, een onderwijzeres of leraar doet dat voor de klas, een moeder doet dat thuis of op haar werk, een econoom doet dat door erover na te denken, hoe onze consumptie een belasting is voor het milieu en hij en anderen rekenen ons voor, hoe het ook anders kan en anders moet. Filosofen en andere mensen, die richting proberen te geven, maken duidelijk, hoe transities naar andere vormen van energie en ander beheer van grondstoffen en overschotten noodzakelijk is en hoe dat ook kan en heilzaam is voor de hele planeet.

En zo probeert iedereen gehoor te geven aan dat grote gebod en zo vormt de liefde tot God en de naaste a.h.w. de motor voor ons bezig-zijn in de wereld en in de kerk. Jouke gaat aan de slag als jeugdouderling en Johan als ouderling-kerkrentmeester en ieder zal zo op eigen terrein en op eigen wijze de inhoud van dit gebod concreet proberen te maken.

En op diaconaal terrein is precies hetzelfde aan de orde. De Stichting Futuro, waar we straks e.e.a. over zullen horen en zien, is ook ontstaan vanuit deze zelfde bron en zij put daar ook steeds energie en hoop uit.

Ik ben blij, dat ik die dronken vrouw ben tegengekomen, die in alle eerlijkheid de kerk en de kerkmensen een spiegel voorhield. Woorden zijn prachtig en zeggen, dat we het zullen doen is gemakkelijk zat, maar vandaag nemen wij ons voor: we hebben het gehoord en we zullen het ook doen!