Korte overdenking gehouden in de dienst van Schrift en Tafel op de Witte Donderdag (18 april 2019) in de Grote of Mariakerk n.a.v. Lukas 22: 7-16

Aan Tafel

Als we in de stilte van deze avond hier bijeen zijn en wij de lange witte tafels vreemd en uitnodigend in deze kerkruimte zien staan dan weten we: het is witte donderdag, een plechtig en ingrijpend moment, waarop wij samen met het volk Israël de uittocht uit Egypte en de inzetting van het Pascha gedenken – gelukkig nog steeds op dezelfde datum, die per jaar wisselt – maar ook staan wij stil bij de sedermaaltijd, die Jezus met zijn leerlingen hield, die het beginpunt werd van zijn lijden, verwerping en dood.

Het is een avond vol bijzonderheden en vol momenten om bij stil te staan. Allereerst verrast het ons, dat er zo maar een ruimte is, die beschikbaar is en a.h.w. klaar staat om de maaltijd te vieren. Een man met een waterkruik wijst de weg – het water is het symbool van het leven. Waar water is daar is leven en vruchtbaarheid en zo wijst dit water, deze waterman, de weg naar de zaal, waar het levende water wordt geschonken, ja, waar het water in bloed verandert als verwijzing naar Jezus zelf, zijn leven en zijn liefde voor ons, en als hij de beker omhoog heft is het water wijn geworden en drinken zij en wij samen op de komst van het Rijk van God.

‘LeChajim’ roepen zij elkaar toe, (klinkt als ‘Daar ga je’) maar het betekent: ‘op het leven’ en zo zet Jezus zijn leven in en stelt het in de waagschaal om door lijden en dood heen het nieuwe leven aan het licht te brengen zoals dat er zal zijn in het voltooide Rijk van God.

Nee, zover is het nog niet, maar telkens wanneer wij deze Maaltijd vieren kijken wij er naar uit. En telkens als wij het brood met elkaar en de ander delen licht er iets op van de bedoelingen van God en telkens wanneer wij de beker heffen en de wijn op onze tong tintelt proeven wij iets van het Koninkrijk Gods: zo zal het zijn, Amen, ja voorwaar, zo vol leven en vol vreugde!

Ook worden wij onverwachts van toeschouwers deelnemers gemaakt. We hoeven maar op te staan en aan de tafel plaats te nemen of wij zijn het zelf, die ons bewust zijn, dat wij leerlingen van Jezus zijn. En ineens weten wij het: wij nemen deel aan dat ongekende drama en wij hebben allen ons aandeel daar in. Misschien blijven we liever op wat afstand of misschien juist niet en willen we als haantje de voorste de beste plek. Of misschien vinden we het allemaal maar onzinnig en niet meer van deze tijd of we denken, dat liturgie zo krachteloos en impotent is en dus niet opgewassen zal kunnen zijn tegen de politieke en maatschappelijke uitdagingen van deze tijd.

En zo neemt straks ieder plaats aan deze tafel met zijn of haar eigen gedachten, meningen en voorstellingen, maar hoe wij er ook aan toe zijn en wat ons ook beweegt of verlamt, Hij – de Eerstgeborene uit de doden, de Man van smarten, de Gastheer aan deze Tafel, - Hij zal zijn stem verheffen, het brood nemen en de wijn schenken en daarin en daarmee zichzelf aan ons overhandigen. Neemt en eet…drinkt allen daaruit, zal Hij zeggen, want dit is mijn bloed, mijn leven voor jullie van nu aan tot in eeuwigheid.

Preek gehouden op de 4^e zondag van de Veertigdagentijd (Laetare=Verheugt u!/Klein Pasen) 11 maart 2018 in de Oude Kerk n.a.v. Jozua 4 en 5 (ged.) en Johannes 6 (1^e gedeelte).

Méér dan genoeg!

Vorige week vierden wij samen het Heilig Avondmaal en vandaag horen wij het verhaal van de ‘wonderbare spijziging’, zoals er vroeger boven dit evangeliebericht werd geplaatst. We zouden het een soort ‘nabetrachting’ kunnen noemen, een nog eens overwegen wat e.e.a. nu betekent, voor onszelf, voor het leven van de gemeente, voor de wereld.

Zoals het ene brood uiteindelijk uitgedeeld wordt in allemaal stukjes, zo kunnen we dit verhaal in stukjes proberen tot ons te nemen, zonder hopelijk het grotere geheel uit het oog te verliezen.

Het lijkt erop, dat dit verhaal zo maar plotseling uit de lucht komt vallen, maar dat is toch gezichtsbedrog. Johannes is een knap theoloog en componist en hij kijkt altijd verder dan wat je op het eerste gezicht ziet. Zo begint hij heel argeloos te spreken over de overkant. En we hebben zojuist ook gelezen uit het boekje Jozua en daar was ook al sprake van de overkant. Daar gaat het over de intocht in het beloofde land en Johannes zinspeelt daar hier ook op door te spreken over de overkant. Het is de plek waar we nog niet zijn. Het is de wereld waar we naar verlangen, op hopen, maar die nog niet gerealiseerd is. Het gaat om een utopie of het Koninkrijk Gods, dat komt. Het is de plek van de grazige weiden – in allerlei beelden wordt daarover gesproken en gedroomd.

Jezus heeft het er ook over en Hij gaat ons voor en Hij laat zien, hoe het daar toegaat. Dat is het eerste stukje: ‘aan de overkant’.

Het tweede stukje gaat over het menselijk tekort. En de menselijke mogelijkheden en onmogelijkheden. Mensen hebben brood nodig. Er moet elke dag weer brood op de plank, want anders ga je er onderdoor. Maar voor miljoenen mensen is dat geen gesneden koek. Armoede en honger gaan hand in hand en kunnen wij er iets aan doen?

Is geld misschien de oplossing? We houden een collecte, openen een bankrekeningnummer en houden een ‘charity-show’ op TV. Maar is dat genoeg. Filippus heeft zo zijn twijfels daarbij: 200 denarie zou nog niet genoeg zijn, zo meent hij. Het is nooit genoeg. Je komt altijd tekort. Als je alleen maar rekenkundig tewerk gaat – sommen zijn gauw gemaakt, maar kloppen ze ook met de werkelijkheid? Het CBS doet niet anders dan berekeningen en prognoses maken op basis van getallen: de economische groei zal 5 % bedragen en dat is 3% meer dan vorig jaar (gefingeerde data). Maar wat merken wij ervan en hoe komen dit soort berekeningen tot stand en wat wordt er gemeten en geteld? Wordt de schade aan het milieu ook meegerekend, bijv.? Geven cijfers wel een juist beeld van de werkelijkheid of verdoezelen ze soms alleen maar de winst en het verlies.

Kwantiteit meten is een heel ander chapiter dan kwaliteit meten. Je kunt de welvaart van mensen in euro’s uitrekenen, maar hoe bereken je hun welzijn en welbevinden? Je kunt een prognose maken van het dalende aantal leden van de protestantse gemeente, maar zegt dat iets over de kwaliteit van haar zijn in de wereld, in ons land?

Wij zijn een keer op Sicilië op vakantie geweest en daar bezochten we een kerkdienst in Catania van de Waldenzen. Dat zijn vóór-reformatorische protestanten (zo zou je hen kunnen noemen). Een klein groepje van hooguit 50 mensen (in die stad), maar uit de informatie, die wij meekregen bleek, dat deze kleine gemeente enorm veel betekende voor de stad op het gebied van onderwijs, armenzorg en hulp aan vluchtelingen en zwervers.

200 denarie niet genoeg…wacht even – nu komt stukje 3 – daar loopt een jongen en die heeft 5 broden en 2 vissen. Dat is nog veel minder dan dat je met 200 denarie zou kunnen kopen! Maar Jezus kan met het weinige dat er is ‘wonderen’ verrichten. En wij ook! En het eerste wat we daarvoor moeten doen is anders kijken. Niet van onze tekorten uitgaan, niet alles willen berekenen en willen beredeneren, maar blij zijn met wat je hebt, wat je aangereikt wordt en daarmee aan de slag gaan.

Natuurlijk is de eerste reactie van de leerlingen van Jezus: wat hebben we daar nu aan? Wat kunnen we daar mee? Niks, toch?!

Jezus gaat er niet eens op in, maar nodigt de mensen uit om te gaan zitten. Op het gras, ja, dat is het gras uit Psalm 23, de grazige weiden, waar de Herder de kudde weidt, waar zijn staf ons de weg wijst, al is het door donkere dalen heen.

Die jongen staat daar zomaar ineens…een onverwachte en vreemde verschijning, zoals hij daar staat met zijn gerstebroden! Deze gerstebroden verwijzen weer naar de intocht in het beloofde land, waar het volk Israël voor de eerste keer de Paasmaaltijd vierde met broden, die gebakken waren van de eerste gerstenoogst, d.w.z. de matzes werden bereid van deze gerst.

Deze jongen komt ons herinneren aan Pasen, het eerste Pasen van de uittocht, van de bevrijding uit het slavenhuis, dat zich in vele vormen voordoet. Maar Hij verwijst ook door naar die Man, die daar staat als de Mens van Pasen, die in zijn hele doen en laten Gods bedoelingen laat zien: dat we zullen leven van zijn woorden, dat wij zullen leven als mensen, die zich laten voeden door Hem.

Johannes houdt van symboliek en zo is het vrijwel zeker, dat hij de getallen 5 en 2 laat slaan op de Wet of de Thora en de profeten: de vijf boeken van Mozes en de 2 vissen als samenvatting van de Profeten en de Geschriften, zodat zij tezamen de TeNaCh verbeelden.

Het 4^e stukje gaat nog verder en dieper – en daartoe zouden we eigenlijk dat hele 6^e hoofdstuk moeten uitlezen – want uiteindelijk krijgen wij te horen, dat Jezus zelf het ware Brood uit de hemel is. Hij is het, die als geschenk van God, ja als een geschenk uit de hemel aan de mensen gegeven is. Dankzij Hem kunnen wij leven. Hij is de grond onder onze voeten en de motor waarop wij lopen. Hij geeft ons energie en inspireert ons tot daden van hoop en Hij zet ons aan tot verandering. Hij wendt onze blik naar de ander en Hij laat ons zien, wat wij kunnen bereiken als wij in zijn Geest en voetspoor wandelen. Dan is er genoeg om te leven. Hij gooit onze rekenkunde volledig in de war: door weg te geven houd je over en door te delen vermenigvuldig je. Dat is de aritmetica van het Koninkrijk Gods.

En aan de Tafel van de Heer zien wij elkaar bij het delen van het brood en de wijn in de ogen en wij zien de ander als een geliefd kind van God. En samen vormen wij zijn gemeente, niet opgesloten in onszelf, maar open naar elkaar, naar de ander en naar de toekomst, waarin God zal zijn alles in allen!

Overdenking als korte inleiding op de Cantate “Schmücke dich, o liebe Seele” van J.S. Bach (BWV 180) op zondag 12 november 2017 in de Grote of Mariakerk te Meppel n.a.v. Hooglied 5: 2-6a en Mattheüs 22: 9-12

Tooi je feestelijk!

“Schmücke dich, o liebe Seele”. Met deze vreemde, wonderlijke oproep begint deze cantate van Bach. In de aangereikte vertaling klinkt het als “Tooi je feestelijk, o dierbare ziel”. Maak je op, maak je mooi, doe je zondagse pak aan, want er staat iets bijzonders te gebeuren.

Maar wie zegt dat tegen mij? Nou, dat ben ik zelf! Of ‘mijn ziel’, ‘mijn lieve ziel’. Ik ben het zelf die mijzelf aanspoor om mij gereed te maken voor de ontmoeting met mijn Heer, die tevens mijn Geliefde is en die ik zal ontmoeten bij de viering van het Heilig Avondmaal. Niemand anders, anders niemand!

Van tijd tot tijd viert de gemeente het Avondmaal en in verschillende tijden is dat verschillend gevierd en beleefd. Bach had in zijn tijd te maken met het opkomende lutherse piëtisme, waarin alle aandacht uitging naar de wijze, waarop de gelovige deelnam aan de maaltijd. Deze cantate roept a.h.w. te binnen, waar je aan moet denken, als je deelneemt aan de viering van het Avondmaal. Realiseer je je wel voldoende, dat er een ontmoeting plaatsvindt met Jezus, die je niet alleen belijdt als je Heer, maar ook als je Geliefde? In de eerste aria wordt dat n.a.v. een passage uit het Hooglied naar voren gebracht. Het is een prachtig voorbeeld van de piëtistische bruidsmystiek, waarbij de gelovige ziel en Christus zich verhouden als en met elkaar omgaan als twee geliefden, die naar elkaar verlangen, lieve woordjes uitwisselen en uiteindelijk in een soort mystieke eenheid in elkaar zullen verzinken. En al is de teneur van de tekst soms ernstig en aansporend, Bach laat de muziek eromheen dansen en springen, want hij componeert zijn cantate a.h.w. op het ritme van de kloppende harten van de geliefden.

Het mooie van het piëtisme is, dat het de gelovigen probeert alert te maken op het bijzondere van het Heilig Avondmaal en het probeert hen aan te sporen zich daarop voor te bereiden en er jezelf voor klaar te maken.

Maar deze goed bedoelde aansporingen kunnen er ook toe leiden, dat teveel aandacht uitgaat naar de deelnemers en dat het geschenk-karakter van de Maaltijd uit het oog verloren wordt. De gelovige deelnemer wordt een vrome deelnemer, de arme tollenaar wordt een rijke jongeling of vrome farizeeër, die zichzelf heeft opgewerkt tot een waardige deelnemer.

Daarom krijgt ook de gelijkenis van het koninklijke feestmaal nog even alle aandacht. Daarin gaat alle aandacht uit naar de mensen, die je niet zou verwachten aan de Tafel van de Heer: de randfiguren en de zelfkant van de samenleving, de echte zondaars en tollenaars, het tuig van de richel en de mensen, die niet in tel zijn: zij mogen allemaal meedoen en krijgen een ereplaats aan de Tafel.

Vaste en gereserveerde plaatsen zijn er niet. Het Koninkrijk Gods is één en al dynamiek. Wie denkt: ik ga me zus en zo voorbereiden en mezelf verzekeren van een goed plekje, die komt bedrogen uit, want zijn eigen opsmuk wordt doorzien als een al te doorzichtig bruiloftskleed.

Wat werkelijk telt is niet mijn geloof, mijn mijzelf opgelegde verplichtingen en bij mijzelf opgewekte gemoedstoestanden, maar de eigen existentiële armoede, de lege hand, die gevuld wordt met de goedheid van God, die zichtbaar en tastbaar wordt in de gaven van brood en wijn.

Preek gehouden op zondag 27 augustus 2017 in de Oude Kerk te Meppel in een dienst van Woord en Tafel n.a.v. Daniël 3: 34 ev (gebed van Azarja/apocrief) en Lukas 18: 9-14

Inleiding op de 1^e lezing:

Wij volgen dit jaar tot 31 okt. het lutherse leesrooster, zoals u weet, en vandaag komt één van de lezingen uit de zgn. apocriefen. Dat zijn boeken, die niet in de canon van de Hebr. Bijbel (het OT) zijn opgenomen, maar het zijn Griekse toevoegingen, die ontstaan zijn in de tijd tussen het O en NT. Zo ook de lezing van vanmorgen, een kleine toevoeging aan het boek Daniël: het betreft het gebed van Azarja, een van de drie vrienden van Daniel, die in de vurige oven terecht waren gekomen, omdat ze het beeld niet wilden aanbidden.

Het is een in later tijd gecomponeerd gebed, dat a.h.w. met terugwerkende kracht Azarja in de mond wordt gelegd. Het is een gebed, dat inhoudelijk lijkt op het gebed van de tollenaar, in de gelijkenis die vanmorgen ook gelezen wordt. Een grote mate van schuldbewustzijn, een zich willen vernederen voor God, in de hoop, dat Hij ons opricht.

Luther kende de apocriefe boeken niet zoveel waarde toe, maar hij nam ze toch op in zijn bijbelvertaling, als een soort intermezzo tussen het O en NT.

Ik lees nu een paar fragmenten uit het gebed van Azarja (zijn naam betekent: de HEER is mijn helper).

Aan Tafel…!

Over het Avondmaal bestaan heel veel verschillende opvattingen. En als je een rondreis langs verschillende kerken in ons land zou maken dan zou je ook heel wat verschillende soorten vieringen kunnen meemaken.

In de meeste protestantse kerken wordt het Avondmaal maar een paar keer per jaar gevierd, terwijl het in de rooms-katholieke kerk wekelijks gebeurt. Het is een onmisbaar moment in de viering en tevens hoogtepunt ervan.

Wat daarbij opvalt is de centrale rol van de priester, die niet gemist kan worden  voor de wijding van de elementen. Hij moet een nauwkeurig vastgesteld ritueel opvoeren, waarbij het lichaam van Christus present gesteld wordt, zodra de ouwel omhoog geheven wordt en getoond wordt en gezegd wordt: dit is het lichaam van Christus en tegelijkertijd een knieval wordt gedaan en een belletje klinkt.

Er heerst een sfeer van mystiek en magie omheen. Hoc est corpus (dis is mijn lichaam) klinkt al gauw als ‘hocus pocus’ en zo komt de Maaltijd van de Heer in een sfeer van afstand en vreemdheid terecht, die voor protestanten niet te volgen is.

Het protestantisme – wij gedenken het 500 jarig bestaan ervan dit jaar – heeft van begin af aan een andere kijk op het Avondmaal naar voren gebracht. Men probeerde weer terug te gaan naar het oorspronkelijke begin, de maaltijd en maaltijden, die Jezus met zijn leerlingen hield, veel gewoner en nuchterder en meer oog voor de symbolische betekenis ervan, zonder magie en hocus pocus.

Maar binnen het protestantisme verschoof gaandeweg de aandacht steeds meer naar de deelnemer, naar degene, die het brood en de wijn ontving. Men geloofde niet meer dat brood en wijn veranderden in het lichaam en bloed van Christus, maar was het niet noodzakelijk, dat de mens, die deze elementen ontving zou veranderen? Moest de ontvanger niet zelf veranderen, veranderd zijn en zich onderscheiden van anderen?

In sommige kerkgemeenschappen kun je het dan meemaken, dat wanneer het Avondmaal aangericht wordt, er maar enkelen uit de gemeente naar voren schuifelen om aan de tafel aan te zitten. Dat zijn de mensen, die veranderd zijn, die het waard zijn om brood en wijn te ontvangen. Zij zijn de ware gelovigen en de rest mag toekijken.

Dan is het Avondmaal wel heel exclusief gemaakt en dan mogen we ons wel afvragen wat er overgebleven is van de brede gebaren, waarmee Jezus het brood uitdeelde en van de gulheid, waarmee hij al zijn leerlingen tegemoet trad aan de Tafel.

Het naar-binnen-kijken of men wel een waardige deelnemer aan de Tafel van de Heer zal zijn is in veel kerken nog altijd een belangrijke voorwaarde om deel te kunnen nemen aan de viering. Heb je jezelf wel kritisch onderzocht en denk je dat je goed genoeg bent om deel te nemen? Of nog erger: vinden anderen jou goed genoeg om deel te nemen aan de Tafel van de Heer? Er zijn kerken en kerkelijke groeperingen, waarin men zichzelf onderwerpt aan de geestelijke keurmeesters, die kunnen vaststellen of jouw geloof wel echt en waarachtig genoeg is om deel te nemen. Soms zal men zeggen: nee, ga nog maar niet aan de Tafel van de Heer, want misschien eet of drink jij je dan wel een oordeel… En zodra die geest en mentaliteit in een gemeente gaan heersen dan ontstaat er een hoogspanningshek om de Tafel, een schrikdraad van angst en schroom gespannen rond schaal en beker. Niemand durft meer: men is bang zich te vergrijpen aan het heilige, zoals die man, die zijn hand uitstak naar de ark van het verbond en ter plekke neerviel…

Natuurlijk kan en moet het anders. Laat het vooral een viering zijn, waarin beseft wordt, dat Jezus zelf de Gastheer is. Hij sluit niemand buiten en zoekt het verlorene op om ook die binnen te brengen. Er zijn geen voorwaarden vooraf: komt allen tot Mij, die vermoeid en belast zijt en Ik zal jullie rust geven!

Misschien is het wel mogelijk onszelf uit te sluiten of buiten spel te zetten. Wanneer wij bijv. arrogant en zelfverzekerd de Tafel naderen en vol overmoed uitroepen: dit is voor mij, dit is voor ons en niet voor anderen. Niet voor die tollenaars en andere buitenbeentjes, die geen geloof tonen en zich buiten de gemeenschap ophouden. Nee, het is alleen voor ons…

Dan wil Jezus graag een appeltje met ons schillen en vertelt hij ons graag nog eens die gelijkenis van de Farizeeër en de tollenaar. De eerste dacht, dat hij het goed voor elkaar had en dat hij als kind aan huis in Gods huis overal recht op had, terwijl de ander schoorvoetend en aarzelend het ergste vreesde. Jezus zegt uiteindelijk, dat God de rollen omdraait. Niet één keer, maar telkens weer.

Als het brood en de wijn rondgaan en ook wijzelf een rondgang maken dan zullen wij ons bewust zijn van de genade, die ons geschonken wordt. Dat wij leven van wat ons in-geschonken wordt en dat de Gastheer ons zo tegemoet komt en ons leven opheft en ons bereid maakt te delen met elkaar.

Het Avondmaal slingert ons liefdevol uit ons eigen middelpunt en we worden deelgenoot van een groter geheel – zo zelfs, dat we het Avondmaal kunnen beleven als een voorproefje van het Koninkrijk Gods en dat we daarom zelfs iedere maaltijd mogen beleven als een Maaltijd van de Heer. Want voortaan is niets meer onrein of onheilig, brood en wijn, aarde en lucht, lichaam en ziel, alles is geheiligd en draagt de sporen van de liefde van God.

Daarom kunnen we alleen maar verwonderd en dankbaar deelnemen aan de Maaltijd van de Heer.