Kirchliche Apologetik

bMS 649/24 (14) "Kirchliche Apologetik" (typescript in Duits/in Eng. vert., Berlijn 1912)

Een verslag van de apologetische lezingen en discussieserie gedurende de winterperiode van 1912 tot 1913 in Berlijn.

In het winterseizoen 1912-1913 is Paul Tillich als hulpprediker van de Erlöserkirche in Berlijn-Moabit een belangrijke initiator en medewerker van de zogenaamde “Vernunft Abende”. Hij schrijft een uitvoerig stuk, getiteld “Kirchliche Apologetik”, waarin hij de achtergronden onderzoekt naar de kloof, die er ontstaan is tussen kerk en geloof enerzijds en de intellectuelen en de wetenschap anderzijds en welke wegen te bewandelen zijn om die te overbruggen. Deze problematiek heeft Tillich gedurende zijn gehele carrière beziggehouden en deze (begin-)situatie vormde a.h.w. de achtergrond van zijn theologische en filosofische arbeid van later. Ik hoef slechts te refereren aan zijn zgn. correlatie-methode en zijn uitgebreide interesse in (andere) religie(s), wetenschap en kunst om deze behoefte aan gesprek en ontmoeting te onderstrepen.

Tillich is 26 jaar oud, als hij deze taak op zich neemt. Zowel in zijn preken uit deze (korte) periode als in dit stuk komen de contouren van zijn latere theologie al naar voren. Zijn opmerkingen over de twijfel als (inherent) aspect van geloof en waarheid, zijn gebruik van het woord ‘moed’ inzake het zoeken naar waarheid (later geworden tot ‘Courage To Be’) zijn enkele opvallende overeenkomsten met latere uitwerkingen.

Interessant is het te zien, dat deze avonden belegd werden bij families met aanzien en bekendheid: Kurt Leese (vriend en leeftijdgenoot van PT), de Schweitzers, de Burckhardts e.a., maar blijkbaar had iedere bijeenkomst toch ook weer haar eigen sfeer en ‘Anliegen’.

Op 14 mei 1911 was deze (nieuwe) kerk, de  Erlöserkirche, plechtig in gebruik genomen in aanwezigheid van de zoon van keizer Wilhelm II prins August Wilhelm van Pruisen. De eerste predikant is Carl Schmidt, die aanvankelijk predikant was van de Heilandgemeente, maar deze Erlösergemeente wordt in 1912 daarvan losgemaakt en wordt een zelfstandige gemeente van 14.000 zielen en Paul Tillich treedt in datzelfde jaar aan als hulpprediker. Vanuit deze kerkgemeenschap worden de avonden georganiseerd en Paul Tillich ontwikkelt deze activiteiten vanuit de pastorie, die aan deze kerk is vast gebouwd (Wikingerufer 9).

 In het Paul Tillich-archief in Boston (Mass.)/Harvard University heb ik een Engelse vertaling van dit stuk aangetroffen, die ik gebruikt heb voor mijn vertaling in het Nederlands, die ik aanbied op de website http://paultillich.nl/index.php/component/k2/item/121-bms-649-24-14-kirchliche-apologetik