Vandaag (5 april 2022) stond er een interessant interview in Trouw met de filosoof Herman Philipse, bekend geworden vanwege de publicatie in de jaren 90 van zijn "Atheistisch Manifest". Hij heeft er daarna nog serieuzer werk van gemaakt om het niet-bestaan van God te bewijzen en aan te tonen, dat geloof in God irrationeel is. Het is in dit soort discussies van groot belang te bepalen 'wat' men onder 'God' verstaat. Anders bestrijd je een Gods-concept, dat misschien veel gelovigen allang achter zich hebben gelaten, waardoor de enthousiaste bestrijder in het luchtledige staat te meppen of de indruk wekt tegen windmolens te vechten, zoals de befaamde Don Quichotte. Ik wil graag Philipse attent maken op een lezing uit de vorige eeuw (jaren 60) van Paul Tillich, getiteld The absurdity of the question: does God exist?

Ik kon het niet nalaten een klein ingezonden stukje toe te sturen aan de redactie van Trouw. Geen idee of het geplaats wordt.

Hier in ieder geval wel!

God bestaat niet?

Nu Philipse afscheid neemt van de filosofie hoop ik, dat hij toch nog kennis wil nemen van de filosofie en theologie van bijv. Paul Tillich en John Caputo, die beiden ingaan op de vraag naar het bestaan van God, die zij absurd vinden. Zo kun je ook je uiterste best doen te bewijzen, dat Dagobert Duck niet bestaat en dat zal ongetwijfeld met enige inspanning wel lukken, maar daarmee heb je het bestaan van vrekkigheid en het najagen van rijkdom niet weerlegd of kun je de realiteit daarvan ontkennen. God is een verwijzing, een symbool, niet een entiteit. Ook al kun je donder en bliksem verklaren, het ontzag ervoor zal blijven: ‘Oh, my God’ zal men steeds weer uitroepen, vooral als het dichtbij komt, of Philipse dat irrationeel vindt of niet.

Hoezo atheïst?

Wat een prachtig interview met Rutger Bregman in Trouw van zaterdag 21 dec. 2019) (de Verdieping): een jongeman vol goede ideeën, die er niet voor terugdeinst deze in hogere kringen te ventileren, zoals in het voorjaar in Davos, waar hij de rijken der aarde wees op hun verantwoordelijkheid om (ook) belastingen te betalen en waar hij ook het vele heen-en-weer gevlieg in privé-jets hekelde. Kortom, een man naar mijn hart!

Wat mij enigszins verraste en tegenviel was, dat hij zich door de redeneringen en argumentaties van Herman Philipse en Richard Dawkins had laten overtuigen om voortaan als atheïst door het leven te gaan. Ik heb sterk de indruk, dat veel mensen (m.n. ook intellectuelen) zich (graag?) atheïst noemen, omdat ‘geloven in God’ dom en achterhaald lijkt.

Maar de bezwaren tegen ‘het bestaan van God’ – zoals de kwestie dan genoemd wordt – hebben altijd betrekking op het afwijzen van een God, die zich ergens – onzichtbaar - ophoudt en als een ‘entiteit’ wordt opgevat. Tegen die voorstelling zijn inderdaad vele (redelijke) argumenten aan te voeren en Philipse en Dawkins hebben zich uitgeput om die allemaal op te sommen, maar het afwijzen van een bepaalde Godsvoorstelling hoeft nog niet te betekenen, dat je dus daarom een atheïst bent.

Alle volwassen theologie begint met het afrekenen van onze Godsvoorstellingen, zoals Meister Eckhart (1260-1328) en Paul Tillich (1886-1965) opmerkten. Tillich heeft eens een lezing gehouden, die hij de uitdagende titel meegaf: “The absurdity of the question: does God exist?” Dat wil niet zeggen, dat Tillich God ontkende, maar hij plaatste vraagtekens bij onze voorstellingen van God bijv. als de man met de witte baard op een wolk, de in de hemel (als een locatie opgevat) wonende en tronende Albestuurder e.d. Volgens Tillich is God een symbool van onze ‘ultimate concern’, niet op te vatten als ‘a being’, maar als ‘being itself’.

Peter Rollins vertelt het grappige en tot nadenken stemmende verhaal van een geleerde, die zijn hele leven bezig was geweest om bewijzen te verzamelen voor het niet-bestaan van God. Hij had er al veel over gepubliceerd, maar hij was er zelf nog steeds niet tevreden over. Hij zocht nog naar het ultieme, onweerlegbare bewijs.

En terwijl hij aan het grondig nadenken was viel hij in slaap en droomde hij. In zijn droom verscheen onverwacht en ongedacht God aan hem, die tegen hem zei: ‘Ik ben God en Ik besta niet’.

Sindsdien schreef hij nooit meer over de versleten vraag of God wel of niet bestond en hij begon er steeds meer aan te twijfelen of hij wel een atheïst was.

Ik wens Rutger ook die twijfel toe.